چگونگی روابط اقتصادی میان روسیه و هند /| علي سمیع

با وجود اینکه روسیه و هند از لحاظ جیوپولیتیکی دارای روابط ناگسستنی و ستراتیژیک در سطح منطقه و جهان هستند، سطح مراودات تجارتی و اقتصادی آنها خیلی ناچیز می باشد. بر اساس آمار های بین المللی و جهانی، روسیه سی و پنجمین پارتنر صادراتی و بیست و سومین پارتنر وارداتی هند و هند شانزدهمین پارتنر صادراتی و نزدهمین پارتنر وارداتی روسیه می باشد.  یعنی حتی در نزدیکی موقف ده بهترین پارتنر اقتصادی همدیگر هم نمی باشند (گراف های شماره 3 الی 6). ارزش مجموعی روابط اقتصادی و تجارتی روسیه و هند در سال 2016 حدود 6.5 ملیارد دالر بوده است. از این جمله حدود 1.8 ملیارد آن صادرات کشور هند به روسیه و حدود 4.7 ملیارد آن صادرات روسیه به هندوستان می باشد (گراف شماره 7). در کل، هند در این تراز یا موازنة تجاری، حدود 3 ملیارد دالر شگاف یا کسرِ تجارتی و عایداتی در برابر مازاد تجارتی روسیه داشته است. اما بزرگی اقتصاد، روابط و وابستگی های اقتصادی و تجارتی این دو کشور را اگر با پارتنر های دیگری آنها مقایسه نمائیم، پس متوجه می شویم که بازی مشترک و ستراتیژیک روسیه و هند بجز از حباب میان تهی، چیزی دیگر را مانند نیست. مثلا، ارزش مجموعی روابط اقتصادی و تجارتی روسیه با اتحادیه اروپا در سال 2016، حدود 190 ملیارد دالر با حفظ مازاد تجارتی 46 ملیارد دالری (گراف شماره 8)،  ارزش مجموعی روابط اقتصادی و تجارتی هند با ایالات متحده امریکا حدود 60 ملیارد دالر با حفظ مازاد تجارتی 20 ملیارد دالری و با امارات متحده عربی حدود 50 ملیارد دالر با حفظ مازاد تجارتی 10 ملیارد دالری می باشد (گراف شماره 6).

کالا ها و اجناس که هند به روسیه صادر و از روسیه وارد می نماید را قرار گراف ذیل می توانیم در یابیم:

قابل یاد آوریست که در دو دهة گذشته این دو  قدرت بزرگ اقتصادی، نظامی و سیاسی اورآسیائی (Eurasian)، همواره کوشیده اند تا به نحوِ، جریان روابط اقتصادی و تجارتی خود را سرعت بحشند تا باشد که بستر قویتر و زیربنای محکمتری را برای روابط عمیق ستراتیژیک و جیوپولیتیکی دوجانبة خویش ایجاد نموده باشند. از اینرو،  مطالعة فعلی ما، چگونگی روابط فعلی و راهکارهای جدید که روسیه و هند در راستای بیشتر گرم سازی روابط اقتصادی و تجارتی در سطوح دو جانبه و ترانس-ریجوینال ایجاد نموده اند را در محراق توجه قرار می دهد.

مطابق به گفته های وزیر تجارت و صنایع هند در میز مدور انجمن اقتصادی (Economic Forum) در سال 2011 در شهر سن پیترزبورگ، هند و روسیه برنامه و کوشش داشتند تا میزان تجارت دوجانبة خویش را الی سال 2015، به 20 ملیارد دالر برسانند. در این میز مدور، وزیر حکومت هند گفت «کشور های ما در حال تسریع و سرسام آوری روابط اقتصادی خویش اند، در این زمینه شش تیم کاری را ایجاد نموده ائیم تا بالای زمینه ها و ساحات قابل گسترش و همکاری کار نمایند».

اما بر اساس یافته ها و ارقام واقعیی ما که در گراف های فوق ارایه نموده ائیم، ارزش مجموعی تجارت دو جانبه میان این دو کشور با انتظار های ایشان همسانی ندارد. هنوز فاصله ها و راه های بیشمار را باید طی نمایند تا بدان دستیاب گردند.

به سلسلة برنامه ریزی ها جهت رشد روابط اقتصادی و تجارتی، سران حکومت روسیه و هند، 15 تفاهمنامة دوجانبه را در جریان ملاقات صدراعظم هند از مسکو در دسامبر سال 2015، به امضا رسانیدند. در این دیدار، صدراعظم هند در اعلامیة خود بیان نمود: «روسیه باوفاترین پارتنر مخصوصا در زمینه های دفاعی و امنیتی برای ما می باشد، من همین نکات را مد نظر گرفته آمده ام تا پارتنر خود را در جهت سهمگیری در رشد و پیشرفت های اقتصادی هند، با کمال علاقمندی دعوت نمایم». در ادامة سخنان خود همچنان اشاره نمود که روسیه در زمینه های تحقیقات فضایی، تکنالوژی های معلوماتی و صنعت سنگین  پیش قدم می باشد. صدراعظم هند در مورد برنامه های توسعوی بزرگ و راهبردی در بخش نیرو های نظامی هردو کشور که ارزش مجموعی آن به 150 ملیارد دالر رسیده می تواند نیز یادآوری به عمل آورد. این در حالیست که سران حکومت هند همچنان انتظارها و علایق نشان داده بودند تا روند سرمایه گزاری های دوجانبه را میان روسیه و هند الی سال های 2016 و 2017، پنج برابر ازدیاد ببخشند. بر اساس گفته های معاون وزارت خارجه هند، سرمایه گزاری های دو جانبه در سال 2015، حدود 11 ملیارد دالر امرکیائی بوده است و در این زمینه هردو طرف علاقه دارند تا الی سال 2025، این رقم را به 30 الی 50 ملیارد دالر برسانند. او این جریان را «بزرگترین اولیت» برای هردو طرف نامگزاری نموده است.

برای بهتر روشن نمودن و عینیت بخشیدن به نکات یاد شده در فوق، زمینه ها و و برنامه های تفاهمنامه های همه جانبه و مولتی سکتور سال 2015 روسیه و هند را طور مسلسل در ذیل تشریح می نمائیم:

• در چارچوب تفاهمنامه میان روسنفت روسی و ایسار گروپ هنندی، روسیه در 10 سال آینده حدود 10 ملیون تن نفت به بازار هند عرضه می نماید.
• روسیه و هند همکاری ها در زمینة تکتالوژی نظامی را بخش با ارزش و مهم روابط خویش خوانده مجدداً تائید نمودند که در آینده ها هم با همدیگر مشترکاً در این عرصه کار می نمایند.
• روسیه در 20 سال آینده حدود 6 واحد انرژی هسته ئی در هند می سازد.
• همکاری در تولید میزایل های کوتاه-بُرد  فراصوتی یا سوپرسونیک بنام براهموس (BrahMoss) ادامه می داشته می یابد (معلومات بیشتر در مورد این نوع میزایل ها را در یادداشت شماره 14 دنبال نمائید).
• روسیه و هند برنامه ریزی نموده اند تا بشکل مشترک نوع جدید از هواپیما های بم افگن و ترانسپورتی را انکشاف و تولید نمایند.
• روسیه و هند تائید نمودند که در زمینة انکشافات فضائی، تولید راکت ها و ماشین آلات مختلف النوع متعهد به همکاری همه جانبه و مشترک می باشند.
• پوتین و مودی به هدف تشویق سرمایه گزاران روسی در زمینة سرمایه گزاری در بازار های هند، یادداشت موافقتنامة را جهت تسهیل ویزه های تجارت و توریستی برای اتباع و سرمایه گزاران هردو کشور به امضا رسانیدند.

حال باید با در نظرداشت تمامی نکات و برنامه های فوق الذکر روند و جریان سرمایه گزاری های دوجانبه عینی میان روسیه و هند را مورد مطالعه قرار دهیم:

صندوق سرمایه گزاری جهانی DST که در کنترول مستقیم تِک ملیاردر روسی بنام ییری میلنر  قرار دارد، حدود 500 ملیون دالر را در بازار ها و سکتور های مختلف هند از قبیل شبکه های اجتماعی فیسبوک و تویتر، پلات فارم املاک و جایداد های غیر منقول زیرنام هوزینگ داد کام، تجارت غذا رسانی سویجی، بزرگترین کمپنی خدمات آنلاین تکسی هند بنام اولا و  بزرگترین نهاد تجارت الکترونیکی هند بنام فِلِپکارت، بطور موفقانه سرمایه گزاری نموده است.

روسیه در جریان نشست سران کشور های برهچا (برازیل، روسیه، هندوستان، چین و افریقای جنوبی)، برنامة سرمایه گزاری به ارزش 500 میلیون دالر در سکتور زیربنا سازی هند اعلام نمود. همچنان صندوق سرمایه گزاری مستقیم روسیه برای زیربناسازی و صندوق ملی برای سرمایه گزاری در عرصة زیربنا سازی هند متهعد گردیده اند تا بالای ایجاد صندوق انکشافی جدید یک ملیارد دالری با پرداخت مساویانه و مشترک  به میان آورند. این صندوق انکشافی مشترک را در اصل به هدف حمایت و تسهیل سرمایه گزاری های تجارتی و اقتصادی روسیه در سکتور های همچو انرژی، پتروشیمی و ترانسپورت به میان آورده اند. این صندوق انکشافی مشترک بشکل مساوی تمامی پروژه های مشترک روسیه-هند را در بازار ها و سکتور های هندی، تمویل خواهد نمود.

همچنان قابل یادآوریست که روسیه در پی ایجاد پلات فارم مخصوص در چارچوب بانک انکشافی برهچا نیز می باشد تا با استفاده از آن و در اولویت قرار دادن تکنالوژی روسی، بند های متعدد تولید برق آبگردان یا هایدرولیکی کوچک و متوسط، در هندوستان بنا نمایند. از دید اقتصاد سیاسی چنین برنامه ها و گام ها، از یکسو مشکل بی برقی را در آنکشور تا حدی رفع می نماید و از سوی دیگر کارائی تخنیک و تکنالوژی روسی را در میان کشور های آسیای جنوبی به نمایش خواهد گذاشت.

از همه مهمتر اینکه اخیراً کمپنی روسنفت روسی حدود 12 الی 13 ملیارد دالر امریکایی در کمپنی یا مجتمع نفتی ایسار گروپ هندی سرمایه گزاری نموده است که عبارت از بزرگترین رقم سرمایه گزاری در تاریخ روابط اقتصادی این دو کشور می باشد. برای فعلا،  روسنف روسی با داشتن 49 درصد سهم و صلاحیت، فامیل رویا که مالک اصلی و حقوقی این کمپنی می باشد با داشتند دو درصد سهم و صلاحیت و دو کمپنی دیگر با داشتن سهم و صلاحیت 24.5 درصدی، بالای این کمپنی مدیریت و کنترول می نمایند.

در پهلوی همه موارد عملی و عینی و برنامه های انکشافی روابط اقتصادی، تجارتی، تسلحاتی و تخنیکی فوق الذکر، روسیه همچنان در راستای سرمایه گزاری در سکتور ریل های تیزرفتار، نوسازی راه آهن هند و ساخت نیروگاهای انرژی قابل تجدید یا خورشیدی، آمادگی های لازم نشان داده است.

اما باز هم نباید بدست فراموشی بسپاریم که با درنظر داشت تمامی فاکتور ها و ریالیتی ها، روابط میای روسیه و هند هنوز هم ضرورت به تکامل و پیشرفت دارد.

روابط این دو کشور همیشه نمای جیوپولیتیکی و ستراتیژیکی اما بدون تشریحات مشخص و سکتوری بوده است. چنان که در اوایل این پژوهش یادآوری نمودیم، روابط اقتصادی و تجارتی واقعیی و عینی روسیه و هند، از یکسو خیلی ناچیز بوده و از سوی دیگر رو به نزول می باشد.

چنان بنظر می رسدکه روسیه و هند از برای مقتضیات، ضرورت ها، اهداف، مقاصد و رفع تهدید های جیوپولیتیکی جهانی و منطقوی به پارتنر های ستراتیژیک تبدیل شده اند نه از برای ضرورت ها و مقتضیات تخنیکی، اقتصادی و تجارتی. از همین روست که روابط میان این دو کشور تا روزگاران امروزی ما تنها در سطح سیاسی محدود و بدون تشریحات مشخص سکتوری و اقتصادی و تجارتی باقی مانده است. یعنی روابط میان این دو کشور همواره روی گزینه های سیاسی همچو «روز مبادا»، «داشته آید بکار» و وابستگی های یکجانبه استوار بوده نه جریان های ملموس و قابل ملاحظة دیگر.

به معنی دیگر، هند در زمینه های گوناگون تا جای بشکل یکجانبه به روسیه وابسته گردیده است و فقدان وابستگی متقابل میان آنها عمیقاً احساس می شود. در مسلک اقتصاد جهانی،کشور ها در دو نوع معادله به همدیگر وابسته می گردند. یکی آنرا حالت وابستگی یکجانبه (Interconnectedness) و دیگری آنرا حالت وابستگی متقابل (interdependency) می نامیم.

وابستگی یکجانبه عبارت از وابستگی منفی می باشد که در آن یک کشور و یا جامعه در بخش ها و زمینه های کلی یا خصوصی وابسته به کشور یا بازار مقابل باشد، اما در عین حال طرف مقابلش هیچ نوع وابستگی و ضرورت به خدمات، اجناس و کالاها و بازار های کشور اولی نداشته باشد. اما وابستگی متقابل حالتی را گویند که در آن روابط میان دو کشور یا بازار، بر اساس ضرورت های متقابل و موازنه های عرضه و تقاضای هردو طرف استوار گردیده باشد. در وابستگی متقابل، دو کشور بشکل همسان به یکی دیگر ضرورت دارند، هردو لازم و ملزوم یکی دیگر هستند، مراودات و ترانزاکشن های اقتصادی در چارچوب روابط سیاسی و حکومتی، ملت ها، بازار ها، شهر ها، سکتور ها و سازمان ها را بشکل ناگسستنی با همدیگر وصل می نماید. روابط اقتصادی و تجارتی و سکتوری بستر مشترک را ایجاد میکند که دوام روابط سیاسی و حکومتی میان دو طرف را به ارزش های ملی و سیاست داخلی هردوکشور تبدیل می شود. اما در وابستگی های یکجانبه، روابط میان دو طرف فاقد بستار های غیر حکومتی می باشد، از دید اقتصاد سیاسی این نوع از روابط ارزش محوری سیاسی و سرنوشت ساز نمی داشته باشد. مثلا اگر مسائل ژورنالیستیک و جیوپولیتیکی روابط روسیه و هند را کنار بگزاریم، پس در می یابیم که ارزش واقعیی اقتصادی و تجارتی هند برای روسیه فقط 3 ملیارد دالر امریکایی و ارزش روسیه برای هند فقط دریافت حمایت های فوق الذکر می باشد. هردو طرف در صورتی تغییر علایق سیاسی و امنیتی و دفاعی، به بسیار سادگی از هم جدا و به مسیر های مختلف رفته می توانند، اما در طرف دیگر اگر مطالعه نمائیم، پس روابط سیاسی میان روسیه و اروپا اگر به هر اندازة خراب و کشمکشبار گردد، روابط، وابستگی های دوجانبه و بستر مراودات تجارتی و اقتصادی میان آنها ناگسستنی و بی پایان بنظر می رسد. اوکراین یکی از کشور ها و بازار های بود که بشکل یکجانبه به روسیه و اقتصاد روسیه وابسته بود، در اندک زمان و حاکمیت تیم جدید و دستیابی به بدیل های اقتصادی، با وجودی که روزی با روسیه قلمرو سیاسی و جغرافیای مشترک داشت، چنان بنظر می رسد که برای ابد الابد با همدیگر طلاق سیاسی و اقتصادی نموده باشند.

 بناً، در 70 سال سابقة روابط سیاسی و ستراتیژیک میان روسیه و هند، تنها روسیه هند را در عرصه های مختلف پیشرفتی، تخنیکی، دفاعی و …، حمایت نموده است و از برای این، هند مدیون و بدهکار روسیه می باشد. اما نباید فراموش نمائیم که مدیون و بدهکار بودن ها، دلیل بر پایداری و ثبات روابط دراز مدت میان کشور ها و بازار های جهان بوده نمی تواند، زیرا این نوع از معادلة روابط که بر مبنای وابستگی های یکجانبه استوار باشد، در تاریخ روابط میان ملت های دنیا و مخصوصاً در نورم های اقتصاد و تجارت جهانی، پایدار و قابل اعتماد و اتکا، نبوده است.

یگانه مورد و فاکتور منفی که روسیه و هند را از تبدیل شدن به پارتنر های واقعیی و بزرگ اقتصادی و تجارتی بازداشته است، فقدان جاده ها، مسیر ها و کاریدور های مستقیم و غیر مستقیم اقتصادی و تجارتی می باشد. در واقع، به همان طوریکه بازار و کشور هند به حمایت، تکنالوژی، تجارب، نفت و گاز و … روسیه ضرورت مبرم دارد، بازار های روسیه و کشور های آسیای میانه نیز به کالا ها، اجناس و خدمات هندی ضرورت مبرم را دارا می باشند.

در سال های پسین، هند به هدف رفع این مشکل و فاکتور منفی، آغاز به راه اندازی «کاریدور ترانسپورتی بین المللی شمال-جنوب» نموده اند. هند با راه اندازی و ایجاد این کاریدور اقتصادی و تجارتی، می خواهد تا جریان و روند مراودات و ترانزاکشن های اقتصادی و تجارتی میان خود و روسیه را تسریع و وابستگی های یکجانبة خود را کاهش دهد. کاریدور اقتصادی مذکور زمینه های ورود کالا ها و خدمات هند را نه تنها به بازار های روسیه بل به مارکیت عمومی اورآسیا مساعد نموده هند را در عرصة همکاری های مشترک اقتصادی ترانس-اورآسیایی به بدنة فعال و مهمی نیز تبدیل خواهد نمود.

کاریدور ترانسپورتی بین المللی شمال جنوب نطقة عطف و چرخش راهکاری بی سابقه در تاریخ روابط و پارتنرشیپ هند و روسیه می باشد.

کاریدور ترانسپورتی بین المللی شمال-جنوب حدود 7200 کیلومتر طول داشته و هند،کشور های جنوب آسیا را از طریق بحر هند و کشور های منطقة خلیج فارس را از طریق ایران به دریای خزر، سن پیترز بورگ و اروپای شمالی با استفاده از راه اهن، جاده ها و شاهراه های موتر رو و مسیر های دریایی و آبی، وصل می نماید. این کاریدور همچنان تسهیلات قابل ملاحظة را برای هند ایجاد می نماید تا به سادگی و کوتاهی راه به آسیای میانه و اروپا وصل گردد.  قابل یاداوریست که کاریدور ترانسپورتی بین المللی شمال-جنوب، بعد از بندر چابهار یکی از عالی ترین ابتکار عمل های هند در زمینة تسریع همکاری های مشترک اقتصادی ترانس-اورآسیایی و منطقوی می باشد.

این کاریدور فاصلة راه و مدت زمان میان مُمبی و مسکو را از 40 روز به 14 روز کاهش می دهد. و همچنان باید خاطر نشان سازیم که کاریدور مذکور، جواب هند در برابر جادة ابریشم نوین به رهبریت چین، می باشد، زیرا هند از بابت بیرون ماندن از حلقة راه ابریشم نوین و مخالفت های سیاسی-تاریخی با انکشور، در مخالفت و رقابت ستراتیژیک و جیواکونامیکی شدید قرار دارد.

به عنوان اخرین سخن، روسیه و هند در راستای سرعت بخشیدن و گسترش روابط اقتصادی، تجارتی و سکتوری خویش، ضرورت مبرم به کار بالای تضعیف فاکتور ها و شاخصه های منفی دارند. همچنان باید فاکتور های که باعث کندی پیشرفت در زمینة همکاری های سازمانی میان آنها می شود را نشاسایی و دور سازند.  همکاری و انتیگریشن مثبت اقتصادی میان کشور ها و بازار ها در جهان، تنها از طریق همکاری های سازمانی و ساختاری به میان آمده می توانند. سازمان های بین المللی و منطقوی نقش موثر و مرکزی را در هماهنگی و همنوا سازی پالیسی های اقتصادی کشور ها بازی می نمایند. این کانال باعث می گردند تا زمینه ها برای حرکت سیاسی و اقتصادی چند کشور یا یک منطقه به مسیر واحد به میان آیند. بانک انکشافی کشور های برهچا، سازمان کشور های مشترک المنافع، سازمان همکاری های شانگهای، اتحادیه اقتصادی اورآسیا، زون تجارت آزاد اورآسیایی از جمله سازمان ها و جریان های منطقوی و اورآسیایی هستند که در زمینه ایجاد بستر مشترک اقتصادی ترانس-رجیونال و ترانس-اورآسیایی و مسیر دهی مشترک میان کشور ها و برنامه های اقتصادی، تجارتی و سیاسی آنها نقش مرکزی و سرنوشت ساز را در دست گرفته می توانند.

—————————————————————————–

نویسنده: علی سمیع محصل دور دوکتورا رشته اقتصاد جهانی پوهنتون کوروینوس بوداپست