اندر اوصاف خانم های اول در افغانستان – قسمت دوم

ملالی موسی نظام                                                                                       ۰۹/۰۳/۲۰۲۰

اندر اوصاف خانم های اول در افغانستان

قسمت دوم

نازو انا مادر دانشمند و ادیب میرویس خان هوتکی

 یکی از  میرمن های نامدار تأریخ سرزمین ما به اسم نازو انا شهرت دارد که دختر سلطان ملخی توخی یکی از خوانین قلات بود، پدر وی معروف به ملخی توخی دریک جنگ با دشمن به شهادت میرسد و در حالیکه پسرش حاجی عادل خان برادر نازو برای مقابله با دشمن رهسپار جنگ میگردد، نازو خواهرش را برای حفاظت قلعه پدرشان میگمارد، نازو به تقلید از دیگر محافظان قلعه لباس نظامی برتن میکند و با وسایل جنگی مجهز میگردد و شجاعانه از قلعه حفاظت میکند. از مرحوم محمود هوتک روایت است که نازو انا در پهلوی داشتن قریحۀ شعری که دو هزار بیت را احتوا می نماید، چون میرمنی بود نهایت پارسا و مؤمن، تعداد زیادی اشعار وی مناجات و عبادت خداوندی را در بر میگیرد و وی را در زمرۀ شاعران پشتو زبان عصر و زمانش قرار میدهد؛ یکی از شعرای پشتو زبان بنام کبرا مظهری بیان میدارد که مرحوم اقبال لاهوری شاعر بلند آوازۀ شرق، از نمونۀ ابیات نازو انا که درین جا مطالعه مینماییم برای یکی از اشعار خویش الهام گرفته است:

سـحرګــه وه د نــرګيـس ليــمه لانــده            څاڅکی څاڅکی يي له ســترګـو څڅيده

ما ويـل څه دی ښکلـيه ګله ولې ژاړې           دی ويل ژوند مې دی يوه خوله خنديـده

اینهم ابیات اقبال لاهوری:

 شبــی زار بگريسـت ابـر بـهار          که اين زندگي گريه پيــهم است

 درخشيد بـرق سبکسير و گفــت          غلـط کردئ خنــده يـک دم است

 نـدانم به گلــشن کې بــرد خـبر          سـخنـها مـيان گــل وشبنــم است

بعد ها نازو انا با شاه علم خان هوتک ازدواج می نماید و به تربیت فرزندان می پردازد، چنانچه حاجی میرویس خان هوتکی ملقب به «میرویس نیکه» را تا سن ۷ سالگی با تمام علوم دینی واخلاقی آشنا ساخت وهمواره وی را از یک آیندۀ روشن برای خدمت به وطن و مردم آگاهی میداد. در اثر مساعی مادری روشن ضمیر؛ میرویس خان هوتک در سال ۱۱۱۹ هجری قمری سرزمین خویش را از چنگ متجاوزین فارس نجات بخشید و حکومت مستقل افغانی را در شهر قندهار تشکیل نمود.

زرغونه انا مادری مدبر و دانای احمدشاه بابا

تصویری از تاجگزاری احمد شاه بابا مؤسس افغانستان نوین در جرگۀ شیر سرخ

«زرغونه انا» مادر نام آور و نهایت ارجمند اعلیحضرت احمدشاه با بای درانی مؤسس امپراطوری افغانستان نوین یک زن مصمم، با تدبیر وبسیار دانشمند بود، بدون تردید او بود که اوصافی چون شجاعت، جنگ آوری و تدبیر را به فرزندش «احمد خان»  آموخت که در نتیجه نامبرده امپراطوری بزرگیرا که از نیشاپور و کرمان تا لاهور وسعت داشت، در قلب آسیا اساس گذاشت.

در سال ۱۱۷۴هجری شمسی که اهمیت به سزایی در تأریخ سرزمین ما دارد، حینی که احمد خان دریک جرگه  با سران اقوام تصمیم گرفتند یک خندق و دیوار بزرگ امنیتی در اطراف شهر قندهار اعمار کنند، «زرغونه انا»، مادر شجاع و با تدبیر احمد خان جوان ناگهانی داخل جرگه گردیده و خطاب به مردم گفت که آنان نباید در عقب دیوار ها و خندق ها پنهان گردند و از دشمن بترسند، بلکه برای حفاظت از خاک خود رو در روی دشمن به مبارزه بپردازند و شهامت نشان دهند. در نتیجه از حفر خندق و اعمار حصار هم صرف نظر به عمل آمد.

احمد خان در جوار چنین شیر زن افغان شهامت، شجاعت و تدبیر آموخت؛ روایت دیگری ازین میرمن با شهامت است که زمانی که احمد خان به جنگ پانی پت به هند لشکر کشید وتا دهلی پیشرفت نمود، آوازۀ غلطی در قندهار پخش گردید که گویا احمد خان و قوای او عقب نشینی اختیار نموده است؛ «زرغونه انا» در چنین موقعیت حساس مردم را جمع نموده و با یک نطق تأریخی اظهار میدارد که شکست و پیروزی از جانب خداوند است، ولی تا جاییکه فرزندی مانند احمد خان را تربیت نموده و می شناسم، عقب نشینی در خصلت وی نمی باشد؛ پس اگر جنگ را فتح ننموده باشد، باید فرزندان ما به شهادت رسیده باشند.

همان طور که فرزند نام آور زرغونه انا لقب «بابا» را از جانب مردم خویش در طول تاریخ کسب نمود، لقب مادر کلان یا «انا» را که در فرهنگ افغانی نهایت درجه قابل احترام است، همچنان به مادر گرامی وی در اوراق تأریخ ثبت گردید. سال وفات زرغونه انا معلومات نیست. چنین گفته میشود که وی در بین سالهای ۱۱۷۴ هجری قمری و ۱۱۸۶ هجری قمری وفات یافته باشد. مقبره اش در قریه کوهک شهر قندهار است.

(محقق عبدالرحیم بختانی، نقش زنان در امور مملکت داری)

نا گفته نماند که همسر احمد شاه بابا که مادر تیمور شاه درانی باشد، میرمنی بود مدبر و آگاه از امور مملکت داری، چنانچه مؤرخ افغان عزیز الدین وکیلی فوفلزلایی که مؤلف کتاب « تیمور شاه درانی» میباشد، در مورد مادر وی چنین می انگارد:” ملکه معظمه خانم احمد شاۀ درانی در عهد خود داراى صفات عاليۀ سلطنتى و صاحب حسن اداره دود مان جليل شاهى بود و وقتى که تيمور شاه به حکومت شاهى هرات به امر پدر خود برگزيده شد آن ملکه معظمه احمد شاهى خانم شاه از امور حکومتى پسر خورد سال خود در هرات، به صفت مستشار و متصدى از دولت سراى او وارسى ميکرد و بر فراز قصر نشين خود بيرق مى داشت و به وقت سوارى اسپ به راه توغ و نغاره مانند موکب شهنشاه در جلو لشکر خاصه ميداشت”

پایان قسمت دوم

قسمت اول این مقاله