جيو پولیتیک کریدور واخان

  افغانستان یک محور جيوپولیتیکی است .  این کشور که مدت‌ها «قبرستان امپراتوری‌ها» نامیده می‌شود ، هنوز قدرت‌های بزرگ‌تری را جذب می‌کند که مشتاق اعمال نفوذ در آسیای مرکزی هستند ،  کریدور واخان ، نوار باریکی (Bottleneck) يا زمین که مانند دسته‌ی دیگ آشپزی از افغانستان بیرون زده است ، این موقعیت استراتژیک جيوپولیتیکی را نشان می‌دهد .   سه درگیری جيوپولیتیکی جداگانه در کریدور واخان تلاقی می‌کنند :  اصطلاح «بازی بزرگ جدید» بین روسیه و چین بر سر آسیای مرکزی ، رقابت جيوپولیتیکی فزاینده بین چین و غرب بر سر ابتکار یک کمربند و یک جاده ، و همیشه ملتهب .  اما اکنون تنش بین هند و پاکستان بر سر کشمیر افزایش یافته است .  با این حال ، اقدامات اخیر چین برای ساخت جاده ای از طریق کریدور واخان ، ميخواهد این توازن ظریف جيوپولیتیکی را به نفع خود بر هم خواهد زد .

  کریدور واخان از دیرباز درگیر بازي هاي جيوپولیتیک بوده است .  از لحاظ تاریخی ، گذرگاه واخجیر در انتهای راهرو ( کوريدور واخان ) به عنوان یک مجرای مهم در جاده ابریشم عمل می‌کرده و تجارت بین چین را از یک طرف و روم باستان از طرف دیگر تسهیل می‌کند .  اخیراً ، هم روس‌ها و هم بریتانیایی‌ها افغانستان را به عنوان یک کشور حائل استراتژیک برای جلوگیری از گسترش بیش از حد طرف مقابل در قلمرو خود (به ترتیب آسیای مرکزی و هند) می‌دانستند .  کریدور واخان برگرفته از این منطق استراتژیک است که توسط کمیسیون مرزی پامیر (یک نهاد مشترک روسیه و بریتانیا) برای جلوگیری از داشتن مرز مستقیم تاجیکستان و هند برتانيوي ترسیم شده است .

تصمیم اخیر چین برای پیگیری ساخت جاده از طریق گذرگاه واخجیر ، وضعیت جيوپولیتیک منطقه را پیچیده می کند .  افغانستان و چین در سال 2009 یک یادداشت تفاهم برای مطالعه ساخت این جاده امضا کردند ، اما تحلیلگران در آن زمان فکر کردند ساخت این جاده غیرممکن است .  اکنون ، گرچه  تا تکمیل فاصله زیادی است ، کارگران افغان پیشرفت قابل توجهی در ساخت این جاده داشته‌اند که در نهایت شبکه جاده‌ای افغانستان را به شهراه قراقرم که اخیراً ساخته شده و کاشغر در سین‌کیانگ را به اسلام آباد متصل می‌کند ، وصل می‌ سازد .

  چین قطعاً از ساخت این جاده منتفع خواهد شد ، اما مهم ترین پیامد جيوپولیتیکی ساخت آن ، محرمانه بودن اطراف شهراه قراقورام است : به ندرت هیچ رسانه ای در مورد آن گزارشی منتشر نکرده است ، و به نظر می رسد که چین با موفقیت این پروژه را از رادار جيوپولیتیک خود دور نگه داشته است .  رقبا  همانطور که سون تزو اشاره کرد ، “غافلگیری منجر به پیروزی خواهد شد .”  چینی ها این اصل را به دل گرفته اند .

  با توجه به موقعیت استراتژیک افغانستان ، اين جاده از طریق گذرگاه واخجیر با دو هدف جيوپولیتیک چین مرتبط است : افزایش تجارت با آسیای مرکزی در شمال و افزایش ارتباط با بندر تازه توسعه یافته آن  گوادر در پاکستان (در جنوب ) .  حتی با توجه به زمین‌های خشن منطقه و زمستان‌های به همان اندازه سخت ، این جاده همچنان ارزان‌ترین مسیر بین چین و آسیای مرکزی را نشان می‌دهد و ساخت آن هدف چین برای افزایش ردپای اقتصادی و نظامی خود در منطقه را برآورده می‌کند .  این جاده همچنین راه را برای مسیرهای خط لوله کوتاه‌تر بین آسیای مرکزی و چین باز می‌کند و امنیت انرژی چین را افزایش می‌دهد و در عین حال به نفع اقتصاد آسیای مرکزی است .

  علاوه بر این ، ساخت این جاده راه , افغانستان را بیشتر به بازار هاي چین باز می کند و برعکس به کالاهای چینی اجازه می دهد تا بیشتر در بازارهاي افغانستان نفوذ کنند .  چین تاکنون صدها میلیون دلار در منابع طبیعی افغانستان سرمایه‌گذاری کرده است و توسعه این جاده هم سرمایه‌گذاری بیشتر چین را تشویق می‌کند و هم به افغانستان اجازه می‌دهد تا محصولات خود را راحت‌تر به بازار چین صادر کند .  همراه با اعلامیه‌های قبلی مبنی بر اینکه چینی‌ها از کریدور واخان برای یک پروژه فیبر نوری جدید استفاده خواهند کرد ، ساخت جاده و پروژه‌های مرتبط با آن مطمئناً منافع زیادی برای افغانستان به همراه خواهد داشت .

  مقامات آمریکایی باید نگران توسعه جاده به دلیل پیامدهای نظامی آن باشند .  چین اخیراً یک پایگاه نظامی در تاجیکستان ساخته است که نشان دهنده تمایل چین برای گسترش قدرت سخت خود در منطقه ای بعد از حضور  نیروهای آمریکایی است .  استدلال این کشور از زمانی که حضور نیروهای خود در منطقه را انکار کرده است مبهم باقی مانده است ، اما چین احتمالاً این پایگاه را برای نظارت بر هرگونه جریان بالقوه شورشیان و موادمخدر از تاجیکستان اسلامی به منطقه سین کیانگ ، جایی که در آن قرار گرفته است ، ساخته است .  به دلیل سیاست‌های بازداشت سرکوبگرانه خود آتش بزنید .

  هنگامی که جاده به طور کامل ساخته شود ، چین مجبور نخواهد بود در اطراف مرز افغانستان برقصد .  در عوض ، قادر خواهد بود به سرعت و به آسانی  نیروهايش حرکت کند .  اگرچه چین به طور سنتی از فشار بر قدرت سخت خود بیزار بوده است ، شی جین پینگ نسبت به پیشینیان خود از دیدگاه نظامی تری برخوردار بوده و ابتکارات دیپلماتیک مختلف را با گشت های امنیتی و طرح های ضد تروریسم در منطقه تکمیل کرده است .  در واقع، افغان‌ها خاطرنشان کردند که به‌طور معمول شاهد انجام این عملیات‌های «ضد تروریستی» توسط نیروهای چینی در سال 2018 بوده‌اند . تا زمانی که چین این راه را تمام کند ، این کشور ابزار و احتمالاً تمایل دارد که به راحتی نیروها را به افغانستان منتقل کند و این کار را بیشتر کند .  احتمالاً طرح‌ها برای پایگاه پیشنهادی در منطقه به نتیجه می‌رسند .

  چنین پایگاهی همچنین برای منافع جيوپولیتیک آمریکا دردسر ایجاد می کند و نشان می دهد که چین در حال تبدیل شدن به یک جایگزین جدی بعد از حضور آمریکا در افغانستان است .  با این حال ، افزایش حضور نظامی چین به کاهش تروریسم کمک می‌کند و افزایش تجارت مشروع (و حضور نظامی همراه با آن) در امتداد کریدور به کاهش اهمیت آن به عنوان یک مسیر قاچاق مواد مخدر کمک می‌کند که هر دو نتایج مثبتی برای منافع آمریکا هستند  .  در واقع، ایالات متحده قبلاً از چین خواسته بود که گذرگاه واخجیر را به عنوان مسیر تدارکاتی جایگزین برای نیروهای خود در افغانستان باز کند ، که چين این خواست‌ها را نپذیرفت .

  مقامات هندی نیز باید نگران توسعه جاده باشند .  این کشور به شدت با پروژه‌هایی مانند شهراه قراقرم که از بخش پاکستانی کشمیر می‌گذرد ، مخالفت کرده و از استراتژی به اصطلاح چین برای منزوی کردن آن «رشته مروارید» انتقاد کرده است .  توسعه این جاده ، به ویژه در چارچوب دخالت نظامی بزرگ‌تر چین در آسیای مرکزی ، به درستی این ترس‌ها را افزایش می‌دهد ، زیرا افزایش حضور نظامی در افغانستان که این جاده امکان‌پذیر می‌سازد ، به آن پاسگاه دیگری در نزدیکی مرزهای هند می‌دهد که آماده است تا کشور را از نظر جيوپولیتیکی دور بزند .

  علاوه بر این ، افزایش تجارت از طریق کریدور واخان به بندر گوادر تقریباً به طور قطع به نفع پاکستان ، دشمن اصلی جيوپولیتیک هند در حال حاضر ، هم از نظر تجاری و هم از نظر دیپلماتیک خواهد بود .  در نهایت ، افزایش روابط سه جانبه بین افغانستان ، پاکستان و چین که تجارت جاده‌ای باعث ایجاد آن خواهد شد ، به موقعیت جيوپولیتیکی هند نیز آسیب می‌رساند ، به‌ویژه که افغانستان به‌تدریج به جای هند به چین روی می‌آورد .  به نوبه خود ، روابط بیشتر چین با پاکستان ، پتانسیل دادن امتیاز استراتژیک به هند را کاهش خواهد داد .

  مسلماً کریدور کوهستانی واخان فوراً به یک مرکز حمل و نقل تبدیل نخواهد شد و به نظر می رسد چین در حال ساخت این جاده برای تسهیل حرکت نیروها و توسعه زیرساخت های دیگر مانند خطوط لوله و کبل فیبر نوری است .  با این وجود ، ساخت آن تعدادی پیامدهای ژئوپلیتیکی برای منطقه دارد، به ویژه با توجه به اینکه این جاده گزینه دیگری را برای پیشبرد پروژه های کمربند و جاده در آسیای مرکزی به چین می دهد.  اکنون که این جاده در حال انجام است، کمربندی، در قالب پروژه های زیرساختی اضافی، تقریباً به طور قطع دنبال خواهد شد .

باعرض ادب

سيف قاضي زاده

09 -09 -2023 / هالند

***************************************