پښتو غږيزه ابېڅې (Pashto Phonemic Alphabet) /پوهاند دوکتور م. احمد زيار

_{پوهاند دوکتور م. احمد زيار} 

_{اکسفورډ-۱۷دېسېمبر۲۰۱۷} 

پښتو غږيزه ابېڅې (Pashto Phonemic Alphabet) 

د پښتو او ټولو افغاني ژبو لپاره يوه يوازېنۍ کره منل شوې او کارول شوې  ابېڅې

]فونېتيکي او فونيميکي ابېڅې د نوې سايتېفيکې ژبپوهنې اوبيا غږ پو هنې(فونېتکيس)  پر بنسټ ټيکاو لري او په اړوندو څانگپوهانو اړه لري، هيله ده، د نورې علمي نړۍ کولتور زموږ پښتانه اماتوران هم را خپل کړي، او يو دبل د پوهنڅانگې درناوی ولري، اوپه دې توگه ځا نته اجازه ور نه کړي ، چې په هره  اړونده پوهنه او بيا (پښتو) ژبپوهنه او ور پورې تړلو ربړو (مسأ لو) کې لاسوهنه وکړي، او په دې لړکې خپلسري ابېڅې (الفبأ) رامنځته کړي- نوې ساينتيفيکه ژبپوهنه د نوي طب غو ندې، بيرته دوه نيم زرکلن زاړه مهال ته  ورستنېدای نه شي چې هر ((حکيم جي)) يې را وننگولای شي!- زيار[

غږيزه يا  فونيميکي ابيڅې (الفبې) چې ختيځپوهانو، هغه هم اروپايي آريانپو هانو او بيا پښتوپوهانو د نړيوالې سپڼپوهيزې ابېڅې (الفبای خن شناختی) [International Phonetic Alphabet]

پر بنسټ  له نژدې يوې نيمې پېړۍ راهيسې د پښتو لپاره ټاکلې او پر کاراچولې ده.  نړيواله  هغه هم  د نولسمې پېړۍ په روستيو کې يانې د نوې ژبپوهنې، او هممهاله د نوې پښتو ژبپوهنې (د نوميالي فرانسي جېمز دارمستېتر له خواله ۱۸۸۰تر۱۸۸۸ د پښتو غږپوهنې او آرپوهنې له کښنې سره) رادود شوې ده. نړ يواله هغه بيا پر۱۹۵۳ کال له دې يادونې سره دويم ځل چاپ شوې ده:

(Courtesy of International Phonetic Association, University College, London. W.C.I. Reprinted by permission.)

پښتو دا د (( افغانستان ژبپوهنې اطلس)) د څه باندې دېرشو افغاني ژبو (۲۸۴ گړدودونو ) لپاره کارول شوې ده. د دغه اطلس لسکلنه پروژه  دنړيوال فرهنگي سازمان (يونسکو)  په سپارښتنه د دارمستېتر  او بيا گايگر د شاگرد نوميالي  ناروېژي پښتوپوهانديا دلوېديځوالو په ستاينوم ((د افغانستان د ژبو پلار))  وياړلي استاد ((گيورگ مورگنستيرن)) او زما د سيده سويسي استاد(( ژارژ ردار)) تر لارښوونې لاندې له ۱۳۴۱ تر ۱۳۵۱ل. زما او دوه نورو ځوانو ژبپوهانو له خوا تر سره شوې جې د چاپ چارې يې د پروفېسر ردار له اوږدې ناروغۍ او بيا مړينې (۲۰۰۳) راهيسې د برن پوهنتون د آريانپوهنې  په څانگه کې بشپړتيا او چاپ ته سترگې پرلاره ده.

ما اړونده ابېڅې پر۱۳۵۵ لمريز کال  د  لوی استاد حبيبي تر مشرۍ لاندې د زړو او نويو استادانو غونډې ته وړاندې کړې او تر هوکړې روسته پښتو ټولنې په خپلې رسمي اورگان ((زيري)) کې خپره کړې وه، خو د کوم تش په نامه ژبپوه په لاسوهنه له شپږ دېرشو څخه شپږ څلوېښتو سېمبولونو (توريو) ته رسولې چې تر اوسه يې د پوهنو اکادېمۍ په اډانه کې په هماغه  بڼه   په سيندونو(قاموسونو)کې د وينگ (تلفظ) په موخه پر کاراچوي. بيايې هم دهماغې آرې بڼې د ور ځايناستي کولو  لپاره  زما هلې ځلې روانې دي او ډېر ځوان علمي غړي مې همغږۍ ته را هڅولي دي.

هرگوره، په دغه ترڅ کې دوه (ښ ṣ – ږ ẓ ) سېمبوله  چې تش په کندهاري گړدود اړه لري او  پر وړاندې يې  د استاد مورگنستيرن ، انگرېز دېويدمېکنزي او فرا نسي شارل کيفر، لکه د پښتو(مومند)  پلار په څېر د منځنۍ پښتو (ښx̌ – ږ ğ ) کره بللي دي.

د همدغو دوو توريو په پام کې نيولو سره  د ٌ زيارٌ په نامه دالاندې  رغولی   فونيميک فونټ د (قاموسونه آنلاين) د نوښتگر گران احمدولي اڅکزي څخه غوښتلای شئ:

غږيزه ابېڅې (فونيميك الفبيټ)

خجنښه(–):  چې د واوېلي تورو پر سر اچول کېږي، لکه (á).

د عربي ځانگړي توريو(ث،ح،ذ، ص،ض، ط،ظ، ع، ف،ق، ء) فونيمي سېمبو

لونو کارول يوازې  په قرآن او حديث کې اړين دي چې  فونټ يې بياهم له ښاغلي اڅکزي  [e-mail:wali achakzai@] راخپلولای شئ!