چرا اشرف غنی از معاهده‌ی گندمک می‌گوید؟

اشرف غنی در آخرین سخنرانی‌اش گفت که هیچ قدرتی نمی‌تواند امضای سندی مثل معاهده‌ی گندمک را به او تحمیل کند. معاهده‌ی گندمک در سال ۱۸۷۹ میلادی بین امیرمحمد یعقوب‌خان و نماینده‌ی هند بریتانیایی در کابل امضا شد. بر مبنای این معاهده هند بریتانیایی در سیاست خارجی پادشاه کابل صاحب حق ویتو می‌شد. بریتانیایی‌ها در سال ۱۸۷۸ به این نتیجه رسیده بودند که شاید امیر شیر علی‌‌خان پادشاه وقت سلطنت کابل، بدل به متحد روس‌ها شود. هند بریتانیایی اتحاد مستحکم با امیر کابل را یکی از اهداف مهم امنیتی‌اش تعیین کرده بود. باور بریتانیایی‌ها در آن زمان این بود که اگر در کابل متحدشان حاکم نباشد، امنیت مرزهای غربی و شمالی هند بریتانیایی به خطر می‌افتد. آنان در سال ۱۸۷۸ وقتی احساس کردند که امیر شیر‎علی‌خان تمایل به اتحاد با روسیه‌ی ترازی دارد به کابل لشکرکشی کردند. بریتانیایی‌ها با ورود به کابل امیر محمدیعقوب خان پسر امیر شیرعلی خان را بر تخت سلطنت کابل نشاندند و معاهده‌ی گندمک را با او امضا کردند. امیر شیرعلی‌خان به مزار رفت و آن‌جا درگذشت.

از دیرباز این باور در میان حلقات سیاسی در کابل وجود دارد که پاکستان زمانی به پایان جنگ در افغانستان کمک می‌کند که کابل سندی شبیه‌ی معاهده‎ی گندمک را با اسلام‌آباد امضا کند. این موضوع را باری بارنت روبین افغانستان‌شناس امریکایی نیز مطرح کرد. روبین صرف افغانستان‌شناس نیست. ‌او در سال‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ برای وزارت خارجه‌ی ایالات متحده کار می‌کرد و مشاور مرحوم ریچارد هالبروک بود. هالبروک در آن زمان نماینده‌ی ویژه‌ی اداره‌ی اوباما برای افغانستان و پاکستان بود.

سال ۲۰۱۰ در واقع سال چانه‌زنی‌های بزرگ در مورد افغانستان بود. در آن زمان اوباما رییس‌جمهور وقت امریکا تصمیم گرفت تا به شمار نیروهای امریکایی در افغانستان بافزاید. هدف این بود که طالبان زیر فشار نظامی بیش‌تر قرار بگیرند و به مذاکره راضی شوند. سیا یا سازمان استخبارات مرکزی امریکا هم به حمله‌های هواپیماهای بی‌سرنشین به مناطق قبیله‌نشین پاکستان افزود. در کنار این‌ها ریچارد هالبروک و بارنت روبین تلاش می‌کردند تا به نماینده‌گی از امریکا با طالبان به میز مذاکره بنشینند و هم‌چنان روند گفت‌وگو میان افغانستان و پاکستان را تسهیل کنند.

اوباما در کنار افزایش نیروهای امریکایی اعلام کرده بود که سر از جولای سال ۲۰۱۱ روند خروج نیروهای امریکایی از افغانستان را آغاز خواهد کرد. در آن زمان این باور در منطقه خلق شده بود که امریکایی‌ها بیرون می‎شوند و برای جلوگیری از هرج‌ومرج احتمالی پس از خروج آن‌ها، باید یک روند آشتی در افغانستان شکل بگیرد. زیردستان هالبروک موفق شدند که در سال ۲۰۱۰ ،۲۰۱۱ و ۲۰۱۳ با نماینده‌گان طالبان در آلمان و قطر مذاکره کنند. بارنت روبین در زمینه‌سازی این گفت‌وگوها نقش مهم داشت. امریکا در آن زمان درک کرده بود که پاکستان توان سبوتاژ مذاکره‌ی دیپلومات‌های ایالات متحده با طالبان را دارد، به همین دلیل بود که آنان با پاکستان هم هم‌آهنگی کردند.

جنرال اشفاق کیانی فرمانده‌ی عمومی وقت ارتش پاکستان، به امریکایی‌ها بسیار واضح گفته بود که راولپندی در بدل دریافت امتیازهای کلان حاضر است که با واشنگتن در مذاکره با طالبان و یافتن یک راه حل سیاسی در افغانستان همکاری کند. به نوشته‌ی استیوکول در کتاب «ریاست اس» جنرال کیانی پیشنهاد‌های پاکستان را در سه سند جداگانه به صورت مکتوب تنظیم کرد و به امریکا سپرد. کول به نقل از مرحوم هالبروک نوشته است که پاکستان خواستار امضای یک معاهده‌ی همکاری‌های هسته‌ای میان واشنگتن و اسلام‌آباد، شبیه موافقت‌نامه‌ی همکاری‌های هسته‌ای هند و امریکا بود. موافقت‌نامه‌ی همکاری‌های هند و امریکا در زمان بوش پسر امضا شد. اسلام‌آباد هم‌چنان از امریکا خواسته بود که از صادرات پاکستان به ایالات متحده مالیه نگیرد و به ارتش پاکستان حق دسترسی به نظام دفاعی ایالات متحده را بدهد تا به گفته‌ی پاکستانی‌ها توازن نظامی در جنوب آسیا ایجاد شود. پاکستانی‌ها در آن زمان به امریکایی‌ها گفته بودند، ایالات متحده باید در قضیه‌ی کشمیر نیز میان هند و پاکستان میانجی‌گری کند. کشمیر، دسترسی به منابع آب، افغانستان عاری از «نفوذ هند»، تقویت توان هسته‌ای و شکل‌گیری جنوب آسیای فاقد نفوذ «هژمونیک هند»، موضوعاتی بود که پاکستان آن را برای امریکا اولویت‌های امنیتی و استراتژیک اسلام‌آباد معرفی کرده بود.

پاکستان علاوه بر این که در سال ۲۰۱۰ از امریکا امتیاز می‌خواست، به حامد کرزی هم مراجعه کرده بود و از او خواسته بود که در بدل «پایان نفوذ هند»، انحصار چین بر منابع طبیعی افغانستان و آموزش بخشی از نیروهای امنیتی افغانستان توسط افسران پاکستانی، حاضر است که از تلاش‌های ارگ برای صلح حمایت کند. در سال ۲۰۱۰ یوسف‌رضا گیلانی نخست وزیر وقت پاکستان و جنرال کیانی فرمانده عمومی وقت ارتش آن کشور، خواست‌های پاکستان را به صورت مکتوب و خیلی مفصل در اختیار حامد کرزی در ارگ قرار دادند. جالب این بود که در سال ۲۰۱۰ ارتش پاکستان فهرست خواست‌هایش از امریکا و افغانستان را به صورت مکتوب و خیلی مفصل به صورت جداگانه به هر دو کشور تحویل داده بود. در مورد خواست‌های جنرال کیانی و یوسف‌رضا گیلانی از حامد کرزی، داکتر رنگین دادفرسپنتا و امرالله صالح به تفصیل نوشته‌اند.

به نظر می‌رسد که امروز هم به نحوی همان خواست‌ها مطرح است. پاکستان بدون دریافت امتیاز با امریکا همکاری نخواهد کرد. هیأت نماینده‌گی طالبان در قطر تلاش می‌کرد که مستقل از پاکستان با امریکا مذاکره کند، اما دیده شد که پاکستانی‌ها هم در مذاکرات اخیر قطر حضور داشتند و هم در مذاکرات امارات. این امر نشان‌دهنده‌ی آن است که امریکا نخواسته است پاکستان را در این گفت‌وگو‌ها منزوی کند. به نظر نمی‌رسد که پاکستان هم بدون چشم‌داشت و دریافت امتیاز از امریکا با واشنگتن همکاری کرده باشد. مقام‌های پاکستانی پیوسته در رسانه‌ها می‌گویند که آنان رهبران طالبان را روی میز مذاکره با امریکا آورده‌اند. در چانه‌زنی میان امریکا و پاکستان حتماً اسلام‌آباد امتیازهایی از ایالات متحده طلب کرده است.

اگر طالب‌ها با افغانستان به هر نحوی به یک توافق پایان جنگ برسند و «میثاق وفاق ملی و صلح» را امضا کنند، نیاز است تا پاکستان حد اقل آن را تخریب نکند. پاکستان حتماً در بدل امتناع از سبوتاژ تلاش‌های آشتی ملی در افغانستان خواستار یک سری امتیازها از افغانستان نیز است. شاید آنان همان امتیازهای را می‌خواهند که جنرال کیانی در سال ۲۰۱۰ می‌خواست. بارنت روبین خواست‌های کیانی از کابل را به معاهده‌ی گندمک تشبیه کرده بود. از گفته‌های اشرف غنی بر می‌آید که احتمالاً پاکستان یا کشورهای دیگر تقاضا کرده‌اند تا خواست‌های اسلام‌آباد – همان خواست‌های سال ۲۰۱۰- را مورد غور قرار دهد. احتمال آن وجود دارد که پاکستان در بدل حمایت از روند آشتی در افغانستان که امریکایی‌ها می‌خواهند راه بیاندازند، از افغانستان هم امتیاز بخواهد یا شاید خواسته باشد. بهتر است که صنف سیاسی افغانستان روی این مسایل بحث کنند. حکومت هم باید در این مورد به مردم افغانستان معلومات مفصل بدهد و به کلی‌گویی بسنده نکند.

۸ صبح