تقابل میان زور و حق در مناسبات بین المللی/۲

      ۱۰/۰۳/۲۰۲۲

تقابل میان زور و حق

در مناسبات بین المللی

( ادامه بحث ګذشته )

در پهنه تاریخ اکثر جهانگشایان، مهاجمین و فاتحین زمانی توانسته اند کلام خود را بکرسی بنشانند که زور و قدرت را حق جلوه داده اند.

در صحنه بین المللی نیز مانند عرصه ملی قدرت نقش عمده در غصب حق داشته است.  استعمار که در گذشته خاصیت جهانشمول داشت همه مبادی حقوقی خود را بر پایه زور و معامله غالب و مغلوب استوار میکرد.  اختلافات گذشته بین المللی از مجرای اِعمال زور حل و فصل میگردید و حق بدان دولت تعلق میگرفت که در جنگ فیروز میگشت.

 برخی حقوقدانان مدعی اند که جنگ و زورآزمایی تکیه گاه حقوق بین المللی و دلیل عالی و مستند توجیه حق  فاتحین جنگ است.

واقعیت اینست که  در انعقاد  بسیاری معاهدات بین المللی خلاف اساسات حقوق عمومی بین الدول، طرفین واجد موقف مساوی نبوده غالباً جانب قوی مفاد معاهده را در جهت منافع خود سوق داده است.  یکی از سفرأ به سلطان چنین نوشت : « در ساحه سیاست عملاً  این قدرت یا منفعت است که معاهده را عقد نموده و باز همان قدرت و منفعت معاهده را از میان برمیدارد ».

  «بیفلد»  نویسنده آلمانی در رساله یی که برای دیپلومات ها نگاشته است تقریباً عین عبارت را جهت افاده نظر خویش بکار برده میگوید: «  در دیپلوماسی احتیاج  به افکار علمی و نظریات عالمانه نیست. نظرات عامیانه و متداول به شرطی که بوسیله قدرت جامه عمل بپوشد می تواند بر کرسی  حق وعدالت به نشیند. ».

در سطح جهان تلاش برای مهار کردن زور بالوسیله ضابطه های حقوق پیشینه طولانی دارد. مهم ترین آن در اواسط قرن ۲۰ به تشکیل سازمان ملل متحد  ( س، م، م ) انجامید. این سازمان در شرایطی ظهور کرد که اروپا  دو جنگ بین المللی را با تلفات در حدود ۸۵ ملیون نفر از سر گذشتاند  و خطر جنگ آینده ذروی برچیدن نطفه زنده جان را از سطح زمین محتمل میساخت.

قصد ایجاد ( س، م، م ) پایان بخشیدن به  زور آزمایی  و قبول ظابطه حقوق در تعاملات بین المللی  بود. مسئولیت پذیری در مناسبات بین المللی در چوکات یک اساسنامه ( منشور )  پیشبینی شد.  دول عضو مسئولیت  چنان اعمال خود را که صلح و امنیت دنیا را مختل میکند پذیرفتند . از برخی صلاحیت های خود به نفع ساختار جدید تأمین صلح منصرف شدند.

در ماده دوم پراگراف سوم اساسنامه ( س، م، م ) آمده است : اعضای موسسه اختلافات بین المللی خویش را به وسائل مسالمت آمیز به نحوی تصفیه میکنند که امن، سلامت، عدالت و حقوق  بین المللی معروض  به خطر نگردد.

در پراگراف چارم  همان ماده تصریح شده است که کلیه  اعضا مکلف اند در مناسبات بین المللی از تهدید یا استعمال زور علیه تمامیت ارضی  یا استفلال سیاسی کشور دیگر و یا بهر طریق دیگریکه با مرام های ملل متحد متباین باشد دوری جویند.

قبول اصل « رای » به جای دستبردن به سلاح در صدور فیصله توسط اورگان های مختلف  ( س، م، م ) زور و حق را در تعامل و امتزاج قرار داد: حق به جانبی قرار گرفت که موفق به جلب  زیاده ترین آراء یا به تعبیر دیگر کسب  زور از مجرای « رای » شود. اما  با تأسف که آمیزش حق و زور از طریق « رای » تغییر محسوسی در مسابقه تسلیحاتی و زورآزمایی فزیکی قدرت های بزرگ  در تعاملات بین المللی بوجود نیاورد: ابر قدرت ها در شورای امنیت  قومانده ( س، م، م ) را از طریق احراز حق ویتو در دست گرفتند. در جهان صلح و جنگ با منافع آنها گره خورد و بار ها زیر سوال رفت.

در دنیای امروز تلاش برای تأمین صلح  از کانال ( س، م، م ) در حد تیوری باقی مانده است. حوادث بعد از جنگ جهانی دوم ثابت ساخت که ( س، م، م )  به مثابه افزار توجیه زور گویی در مناسبات بین المللی، در اختیار قدرت های بزرگ جهان قرار دارد.

قبضه حق انحصاری حل منازعات بین المللی  از مجرای استفاده از حق ویتو یگانه دلیل غلبه زور بر حق نیست : زورمندان  در شورای امنیت عندالاقتضای منافع خودبی خیال منشور ملل متحد را دور زدند و حق حاکمیت ملی  دول ضعیف را پامال کردند.

در تاریخ معاصر به  تجاوز شوروی به افغانستان  به عنوان درد آور ترین غلبه زور بر حق میتوان اشاره کرد. امریکا در اشغال افغانستان از ماده ۵۱ منشور ملل متحد  ( دفاع مشروع ) تفسیر مغرضانه و منحرفانه  نمود.

در ۲۰۰۸ روسیه در تجاوز به اوستیای جنوبی  در مسابقه غلبه زور بر باطل اصلاً تکلیف استناد به کدام ماده منشور ملل متحد  را متحمل نشد. ازین گذشته تجاوز اخیر روسیه به اوکراین  نشان داد که بشریت از قبول ظابطه حقوق به جای زور در مناسبات بین المللی فاصله  زیاد دارد.

بالنتیجه از نظر « تیوری » در صحنه بین المللی سیر تفکر بشریت به جهتی قرار گرفته است که دران حق  ته بنای زور را تشکیل میکند . اما « پراتیک » مناسبات بین المللی در چوکات  روابط  فاتح و مفتوح رقم خورده راهی است.   « پایان »