د اقلیم بدلون؛ د اسیا د اوبو او انرژۍ سرچینې په خطر کي دي

څېړونکو ويلي دې چي که ټول سیندونه «په هغه حال کي، چي موږ ونه سو کولای چي ککړتیا يې راټیټه کړو… د اوبو له لوړېدو سره به مخامخ سي.» د دې ترڅنګ به تر مځکي لاندي انرژۍ له پاره د اوبو زېرمي هم له ستونزو سره مخامخ سي.

دغه لس لوی سیندونه، عبارت دي، د ګنګا او برامپوترا څخه، چي په هند او بنګله دېش کي بهیږي، یانګ تسه په چین او همدارنګه ژړ سیندونه چي د میکونګ او سالوین سرحدي پولي جوړوي.

له دغو سیندونو څخه د اوبو یو پر درې برخه انرژي لاس ته راځي او ۴۴ سلنه د ډبرو سکاره د افغانستان په ګډون ۱۶ هیوادونو لکه نېپال او جنوبي اسیا ته چمتو کوي.

نژدې ۸۶۵ګیګاواټه برېښنا، د ۱۰سیندونو څخه، چي هغوی اکثره پر اوبو متکي دي، د اقلیم خطرونو له لاسه تاواني دي.

څېړونکي زیاتوي، له ۳۰۰ګیګاواټه برېښنا څخه چي د جاپان له پاره بسنه کوي، په هغو سیمو پوري تړلې ده چي د اوبو د «زوروري» لوړېدني یا «ډیري زوروري» لوړېدني سره مخامخ ده.

د یانګ تسه سیندیزه حوزه چي په چین کي د دغه هیواد نژدې یو پر درې برخه نفوس ته يې په خپله غېږ کي ځای ورکړی او شاوخوا ۱۵ سلنه انرژي تولیدوي پروسږکال وچکالۍ ځپلې او د برېښنا په تولید کي يې د پام وړ کمښت راغلی چي د نړيوالو اکمالاتو لړۍ يې ټکنۍ کړې وه.

حکومتونو د وچکالیو له پیل راهیسې د داسي فابریکو جوړول تصویب کړي دي چي د ډبرو په سکرو چلیږي، ترڅو د اوبو د کمښت پرمهال يې چاري له خنډ او ځنډ سره مخامخ نه سي. په هرحال، د ډبرو سکرو انرژي هم د اوبو په کمښت پوري اړه لري.

په هر صورت، د ډبرو سکرو برېښنا هم اوبو ته اړتیا لري چي په چین او هند کې د ظرفیت زیاتوالي هم د اوبو کمښت نور هم لږ کړي.

په دې اړه څېړونکي یادونه کوي چي د اقلیمي خطرونه ډېرېدل، هیوادونه تر فشار لاندې راولي، نو دغو تر فشار لاندي هیوادونه ښايي چي داسي لاري چاري عملي کړي چي له مخي يې د انرژۍ او د اوبو ساتني ضمانت وسي.

دوی وايي: «لکه څنګه، چي د برېښنا انتخاب پر اوبو تاثیر کوي، د اوبو لږوالی بیا د انرژۍ زېرمي تر خپل اغیز لاندي راولي، نو د اوبو امنیت باید د انرژۍ امنیت خوندي کړي.