درياي امو و حفر کانال قوش تيپه

دریا آمو   از پرآب‌ترین دريا ها  در آسیای مرکزی است .

اين دريا از کوه‌های پامیر ( هندوکش )  سرچشمه گرفته و حدود  (۱۱۲۶ کیلومتر)  آن در  مرزهای شمالی افغانستان با تاجیکستان ، ازبکستان و ترکمنستان در جريان ميباشد و بخش‌هایی از آن قابل کشتیرانی نيز  است . در سواحل درياي آمو شیرخان‌بندر و بندر حیرتان نيز قرار  گرفته ، که کالاهای صادراتی و وارداتی افغانستان به کشورهای آسیای مرکزی ازين طريق مبادله می‌شود .

 طول مجموعي اين دريا 2540 کیلومتر است , این دريا  در مرز مشترک بین افغانستان ، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان جريان دارد و سرحد افغانستا با اين کشور ها را ميسازد ( خط سرحدي از قسمت وسطي عمق دريا عبور مينمايد ) .

چنانچه اشاره شد , کوه های افغانستان و تاجیکستان محل سرچشمه های رودخانه آمودریا است که از ازبکستان و ترکمنستان می گذرد و به بحيره آرال ختم می شود . دريا آمو بزرگترین رودخانه آسیای میانه است که متوسط اب سالانه ان 62 کيلومتر مکعب وحوضه آبگير ان  500000 کیلومتر مربع ميباشد و هرگاه تمام مناطق دارای کانال و رودخانه های کوچکتر در نظر گرفته شود ، وسعت کل آن به حدود 1 میلیون کیلومتر مربع ميرسد . اين دريا از تلاقي رود خانه پنج و وخش بميان مي ايد .  این دو رودخانه 80 درصد از کل جریان آب را تامین می کنند .  میانگین ارتفاع حوضه دريا آمو 3500 متر است .  سیلاب‌های مکرر در بالا دست دريا آمو و کم‌آبی در بخش‌های پایین‌تر ان  وجود دارد .

 اراضی آبی حوضه درياي آمو  5 میلیون هکتار زمين  ميباشد , که 4 میلیون هکتار ان در ترکمنستان و ازبکستان و 1 میلیون هکتار در افغانستان و تاجیکستان قرار دارد .  گسترش زمین های آبی از دهه 1950 تا 1980 منجر به افزایش برداشت آب از قسمت های میانی و پایین دريا آمو شده که سبب کاهش چشمگیر جریان اب در قسمت های پایین و انتهایی رودخانه شده است .

 کانال قوش تپه، حدود 50 سال قبل درزمان رياست جمهوري محمد داوود خان (1352 تا 1357) طراحی شد ، اما  به دلیل جنگ و بی ثباتی در افغانستان عملی نشد .

این کانال ، آب دريا آمو را به بخش‌هایی از ولایت‌های بلخ ، جوزجان و فاریاب انتقال می‌دهد که در مسیر 285 کیلومتری این کانال ، حدود 700هزار هکتار زمین که اکنون قابل استفاده نیستند آبیاری خواهند شد .

در ماه جنوري سال جاری ، با انتشار ویدئویی  از  سوی طالبان ، ناگهان مشخص شد که کار این پروژه به خوبی پيش ميرود . از آن جاه که ، کانال قوش تيپه ,  ممکن   تا یک سوم  اب  درياي آمو را منحرف کند ، اين موضوع توجه خاص کشورهاي اسيا مرکزي را که استفاده از اب دريا امو بدون در نظرداشت حقابه افغانستان بين شان به عرف مبدل شده , جلب نموده است .

کانال آبیاری قوش‌تیپه که کارهای مقدماتی آن در دهه ۵۰ خورشیدی آغاز شده بود ، بزرگ‌ ترین پروژه آبیاری در سطح کشور است . قرار است در چارچوب این کانال حدود ” نه الي ده میلیارد مترمکعب آب ” از دریای آمو برای آبیاری زمین‌های زراعتی ، تأمین آب آشامیدنی و سایر نیازمندي های حیاتی مردم به ولایت‌های بلخ ، جوزجان و فاریاب انتقال داده شود .

این کانال ۲۸۵ کیلومتر طول دارد که قرار است با عمق هشت متر و عرض ۱۵۲ متر در سه مرحله ساخته شود . قابل یاد‌آوری است که عرض کانال در قسمت پاييني آن ۸۵ متر و در قسمت بالایی و سطح آن ۱۵۲ متر در نظر گرفته شده است .

 

احداث کانال در سه مرحله به شکل ذیل برنامه‌ریزی شده است :

مرحله اول , ساخت کانال از قوش‌تیپه که نقطه اتصال کانال به آمودریا می‌باشد ، شروع شده و با عبور از مناطق خلم ، نهرشاهی ، حیرتان , ولسوالي بلخ – ولایت بلخ ، به ولسوالی دولت‌آباد آن ولایت می‌رسد . طول این مرحله ۱۰۸ کیلومتر تثبیت شده است .

 مرحله دوم , آن ولسوالی دولت‌آباد ولایت بلخ را با گذر از ولسوالی‌های آقچه ، مردیان و خواجه دوکوه ولایت جوزجان به ولسوالی‌ اندخوی ولایت فاریاب وصل می‌کند که طول آن ۱۷۷ کیلومتر است .

مرحله سوم ، تقسیم آب کانال در شبکه‌های فرعی و انتقال به مزارع در سه ولایت متذکره است .

برای تطبیق مرحله اول پروژه هشت میلیارد افغانی معادل ۸۸ میلیون و ۸۸۸ هزار و ۸۸۸ دالر از بودجه ملی پیش‌بینی شده  و کار عملی آن در بهار ۱۴۰۰ آغاز یافت . تشدید جنگ‌ها و تصرف افغانستان توسط طالبان باعث ایجاد وقفه در کار عملی پروژه شد . پس از وقفه یک‌ ساله ، دو‌باره کار مرحله اول پروژه در ۱۰ حمل ۱۴۰۱ شروع شد که براساس آخرین گزارش‌های دریافتی به پایان خود نزدیک است .

 استفاده‌های یک‌ جانبه , خلاف عرف و حقوق بین‌الملل کشورهای شمال درياي آمو (تاجیکستان , ازبيکستان و ترکمنستان )  از آب این دریا که متأسفانه توسط آن‌ها به یک رویه و عرف مبدل شده ، افغانستان هم می‌تواند استفاده از آب درياي آمو‌ و به‌ خصوص شاخه‌های فرعی آن  برای مقاصد زراعتی ، صنعتی و تأمین آب آشامیدنی مناطق هم‌ جوار آن به‌عنوان یک اقدام بالمثل روی دست گیرد .

 استفاده از آب آمودریا برمبنای قرارداد منعقده مورخ ۲۸ جدی ۱۳۳۶ مطابق ۱۸ جنوری ۱۹۵۸ با اتحاد شوروی که در تثبیت وضعیت حقوقی آن موثر است ، مشروط به توافق دوجانبه دانسته شده ، در حالی که برای بهره‌برداری از آب‌شاخه‌های فرعی آن مانند دريا کوکچه ، تخار ، کندز و… مطابق حکم جزو ۳ ماده هفتم قرارداد متذکره ، هیچ محدودیتی در نظر گرفته نشده است .  لذا افغانستان می‌تواند ضمن سرمایه‌گذاری روی شاخه‌های فرعی درياي آمو ، با آزادی عمل بیشتر ساخت کانال قوش‌تیپه را هم به‌عنوان یک اقدام بالمثل در برابر کشورهای شمال درياي آمو ، که با استفاده‌های یک‌جانبه از این آب در مغایرت با اصول پذیرفته‌شده در قرار‌دادهای دوجانبه و حقوق و عرف بین‌المللی ، حقوق آب افغانستان را به‌عنوان یک کشور مبدا و مجاور آن نادیده گرفته‌اند ، روی دست گیرد .

درياي آمو 80 درصد از کل منابع آبی قابل دسترس در منطقه را تامین می کند .  برخی ارزیابی‌ها حاکی از آن است که طی پنج یا شش سال ، پس از تکمیل و بهره‌ برداری از کانال، میانگین آب جاری در امتداد رودخانه به ترکمنستان و ازبکستان به 50 درصد ظرفیت کلی آن کاهش می‌یابد .

   ازبکستان ، این به  کمبود منابع آب حیاتی برای آبیاری مزارع پنبه روبرو است که محصول اولیه زرع پنبه تقریباً 17 درصد از تولید ناخالص داخلی  را تشکیل می دهد.  به طور کلی ، زراعت برای معیشت نزدیک به 40  درصد ازکل جمعیت اسياي مرکزی را مصروف است.

افغانستان ،  تاجیکستان ، اوزبیکستان و ترکمنستان کشورهایی‌اند که در حوضه آب‌ گير درياي آمو قرار دارند

این کشورها در مجموع به دو دسته تقسیم می‌شوند :  کشوهایی که در بالادست درياي آمو قرار دارند و سرچشمه‌های آب آن شمرده می‌شوند ، شامل افغانستان  و تاجیکستان می‌باشند , که با وجود داشتن سهم قابل ملاحظه در تأمین آب آن ، کمترین استفاده را از آن می‌برند . در مقابل دو کشور پایین‌دست که سهمی چندانی در تأمین آب ندارند ، بیشترین استفاده را از آب درياي آمو می‌نمايند .

 در این میان افغانستان با وجود آن‌که بیشتر از ۳۰ درصد آب درياي آمو را تأمین می‌کند و خط ساحلی طولانی با درياي آمو ( 1128 کيلومتر ) دارد ، مورد ظلم مضاعف قرار گرفته است و کمترین استفاده را از آب درياي آمو می‌کند . این عدم تعادل ریشه در حضور استعماری اتحاد شوروی در منطقه دارد که پرداختن تفصیلی به آن از حوصله مقاله فعلی ما خارج است .

 در حال حاضر که بیش از یک سوم کار اين پروژه تکمیل شده است ، اين پروژه با صرف 8.2 میلیارد افغانی (حدود 94 میلیون دالر) در فاز اول آن ، این کانال در نظر گرفته شده است تا 550000 هکتار زمین بایر را به اراضي زراعتي تبدیل کند . اين کانال جمعا 285 کيلو متر طول دارد که فاز اول ان بطول 108 کيلومتر تقريبأ تکميل گرديده است .

ازبکستان و ترکمنستان ممکن است پس از تکمیل این کانال در سال 2028 تا 15 درصد از عرضه فعلی را از دست بدهند .

این پروژه ، با مصرف که 684 میلیون دالر امريکايي تخمین زده می شود ، از چندین سال قبل ، با کارهاي مقدمات و مطالعات امکان سنجی که در دولت سابق افغانستان با حمایت آژانس انکشافی USAID آغاز شده بود ، در دست اجرا بود .

زمانی که طالبان در اگست 2021 قدرت را در دست گرفتند، به کار آغاز شده توسط دولت قبلی ادامه دادند.  در آن زمان هفت کیلومتر کانال ساخته شده بود.  ساخت‌وساز تحت نظارت دولت آنها افزایش یافت و تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که تقریباً ۱۰۰ کیلومتر از کانال بین مارچ ۲۰۲۲ و می ۲۰۲۳ ساخته شده است .

منابع آب برای افغانستان حیاتی است زیرا این کشور با یک بحران انسانی بی‌نظیر دست و پنجه نرم می‌کند: طبق گزارش سازمان موادغذايي و زراعت ملل متحد (فائو)، نزدیک به 17 میلیون نفر یا 40 درصد جمعیت ، با ناامنی شدید غذایی روبرو هستند .  با توجه به اینکه 80 درصد از جمعیت برای امرار معاش به زراعت متکی هستند ، تأثیر تغییرات آب و هوا عمیقاً بر دوره‌های رشد و عملکرد محصول تأثیر می‌گذارد و خطر کمبود مواد غذایی را تشدید می‌کند.

  در میان زمین های بیابانی افغانستان ، ذخایر فراوانی از منابع آبی دست نخورده باقی مانده است.  بیش از 80 درصد آب کشور از کوه‌های هندوکش سرچشمه می‌گیرد که در طول سال با ذوب شدن برف در تابستان به رودخانه‌های اصلی جریان مي يابد  .

حاجی مختار، کلان قومي  ازبک تبار از ولایت جوزجان که بخشی از تیمی  کانال قوش تيپه , زیر نظر او کار می کرد ، افزود: الي تکمیل، کانال برای حدود 250,000 افغان در ولایات جوزجان، بلخ و فاریاب شغل ایجاد می شود .

با این حال، با توجه به بحران خشک سالي در حوضه  که  مدت ها قبل از آن ديده ميشد  ، این پروژه با خطر بی ثبات کردن روابط با پایین دستها , ازبکستان و ترکمنستان مواجه است . در اول آپريل ،  فرمان ریاست جمهوری  در ازبکستان با استناد به پیش بینی ها مبنی بر کاهش 15 تا 20 درصدی منابع آب در حوضه درياي  امو  ، اقداماتی را برای افزایش بهره وری آب صادر کرد .

در  میزگردی در اواخر آپريل ، آناتولی سوروکین از مرکز علمی-اطلاعاتی کمیسیون بین ایالتی هماهنگی آب (ICWC) آسیای مرکزی ، گفت که تأثیر ترکیبی سطح آب پایین و کانال قوش تپه می تواند جریان آمودریا را   50 در صد کاهش دهد .

بر اساس گزارش کمیته آماری ازبکستان، مصرف سالانه آب این کشور به طور متوسط ​​51 میلیارد متر مکعب است و کشاورزی به تنهایی حدود 90 درصد را به خود اختصاص داده است که بیشتر برای آبیاری مزارع پنبه است.  کشت پنبه در حال حاضر به بزرگترین فاجعه زیست محیطی منطقه یعنی خشک شدن دریای آرال کمک کرده است.

   این مشکل در ترکمنستان به همان اندازه حاد است، جایی که آمودریا از کانال قره‌کوم تغذیه می‌کند و آبیاری و کشتی‌رانی را در طول 1300 کیلومتر آن امکان‌پذیر می‌سازد و تقریباً 1.25 میلیون هکتار زمین آبی را حفظ می‌کند.  کشاورزی 91 درصد از کل منابع آبی کشور را مصرف می کند.

وادیم سوکولوف ، از موسسه منطقه‌ای صندوق بین‌المللی نجات دریای آرال ،  گفت : حفر اين کانال  در حوضه فرامرزی ، منجر به تغییر در ساختار تعادل آب ميشود ، دانشمندان  گفته اند  که حفر این کانال می تواند به این معنی باشد که ازبکستان و ترکمنستان تا 15 درصد کمتر از آب آمودریا برای استفاده غرض آبیاری , به اب دسترسي دارند .

کمالوف ، که همچنین عضو شورای عمومی سازمان بین المللی غیرانتفاعی مرکز منطقه ای محیط زیست آسیا مرکزي است ، تأکید کرد که فشارهای ایجاد شده توسط این کانال تأثیرات تغییرات آب و هوایی را که قبلاً بر منطقه تأثیر  گذار بود ، تشدید می کند. وی خاطرنشان کرد : روسای جمهور قرغیزستان و تاجیکستان قبلاً در مورد از دست دادن 30 درصد از یخچال های طبیعی کشورهای شان صحبت کرده اند  .

علاوه بر این ، استخراج آب بیشتر از رودخانه امو به این معنی است که «احیای ايکوسیستم‌های آبی در منطقه بحيره آرال اساساً غیرممکن خواهد شد » و هشدار داد که ماهیان خاویاری در معرض خطر انقراض ( که ماهی خاویاری آمودریا نیز شامل ان می‌شود ) ، از بین خواهد رفت .  وی گفت که بقای ماهیان در پایین دست و تالاب های دشت های سیلابی آمودریا و  آرال نیز در خطر است ..

سید ولی الله عقیلی، رییس پیشین اداره آب های زیرزمینی کابل  گفت: «این کانال اثرات اجتماعی ، اقتصادی و زیست محیطی قابل توجهی برای ولایات و به طور غیرمستقیم برای کشور خواهد داشت که به تغذیه سطح آب زیرزمینی در ساحات آبی نیز کمک خواهد کرد . ”

با این حال،  حفر این کانال منجر به شور شدن گسترده آب ، هم در افغانستان و هم در سراسر منطقه خواهد شد .

 این کانال تقریباً در زوایای قائم از دشت‌ها کوهپایه‌ای ، دلتای رودخانه‌ها که دارای رژیم هایدرولوژیکی و هایدرودینامیکی خاص خود هستند ، عبور می‌کند یا در کنار آن قرار می‌گیرد .  این امر زهکشی فعلی آب های زیرزمینی به آمودریا را مختل می کند و در نتیجه سطح آب های زیرزمینی و شور شدن زمین های کشاورزی را افزایش می دهد .

يک  جغرافیدان دان ترکمن ميگويد که اثرات مشابهی را در اطراف کانال قره قوم  در ترکمنستان مطالعه کرده است ، او گفت: «بخشی از زمین ها نه تنها شور می شوند ، بلکه طور [فصلی] غرق اب نيز می شوند ، که آنها را از گردش مالی کشاورزی نیز خارج می کند .

بهر حال , با اقداماتی مانند عایق‌سازی کانال می‌توان از این امر جلوگیری کرد ، که : «این گونه ایده‌ها برای کانال قوش تپه حتی مورد بحث قرار نگرفته است » .

این امر تواند عواقبی فراتر از افغانستان نيز داشته باشد .  آسیای مرکزی خشک است ، استفاده از کشاورزی آبی در مقیاس بزرگ از دهه 1960 منجر به  تجمع نمک  در خاک شده است . اگر بخواهیم کشاورزی همچنان امکان پذیر باشد ، اینها باید دائماً زهکشي شده و آب شور در زهکشی ها حذف شوند .

 کارشناس ترکمن مي افزايد : نمک ها باید به طور مداوم از زمین های شمال افغانستان که طالبان قصد استفاده از آن را برای محصولات کشاورزی دارند ، تخلیه شود . او گفت تنها جایی که این آب زهکشی می رود آمو دریا است

این جغرافیدان گفت: “آب زهکشی بسیار شور به رودخانه می ریزد و وضعیت زیست محیطی در حال حاضر دشوار – در برخی جاها فاجعه بار – در مسیر میانی آمودریا و به ویژه در پایین دست آن را پیچیده می کند .” وی افزود: ترکیب کمبود آب و افزایش محتوای نمک ، کشاورزي را در پایین دست کانال به مشکل مواجه می کند و خطراتی را برای سلامت عمومی ایجاد می کند و به طور بالقوه اسکان مجدد جمعیت ها در مناطق آسیب دیده را ضروری می سازد .

غرض حل نيازمندي ها –

در 22 مارچ 2023، هیئتی از ازبکستان به کابل امد . پس از  دیدار با مسولين امارت اسلامی  اعلام کرد  که ازبکستان برای تکمیل پروژه کانال قوش تيپه  آمادگی همکاری دارد .

با این حال، ازبکستان هنوز به طور علنی در مورد کانال قوش تيپه اظهار نظر نکرده است ، به غیر از  بیانیه  وزارت امور خارجه ازبکستان مبنی بر اینکه در جریان گفتگو “توجه ویژه ای به همکاری در بخش های آب و انرژی شده است” .

اکرام الدین کامیل، رئیس بخش درياهاي  فرامرزی وزارت امور خارجه در کابل ، گفت که افغانستان با زیرساخت های فعلی خود می تواند 5 تا 6 میلیارد متر مکعب آب را که به گفته او کمتر از 2 درصد از کل جریان رودخانه است ، منحرف کند . کامیل می‌گوید در نتیجه، «کشورهای همسایه در گذشته برای رسیدن به توافق با ما احساس رقابت نداشتند» .

کانال قوش تيپه بسیار بیشتر از این انحراف خواهد داشت که پیش بینی می شود 10 میلیارد متر مکعب باشد .

مجاهد سننگوي اداره طالبان گفت: «ما از سهم خود استفاده خواهیم کرد و می‌خواهیم مکانیزمی ابداع کنیم که برای همه ذینفعان منطقه قابل قبول و مفید باشد و بر کاربران پایین‌دستی تأثیری نداشته باشد».

کامیل گفت: «درخواست اخیر ازبکستان برای گفتگو گامی مثبت در جهت ارتقای همکاری های منطقه ای در مدیریت پایدار آب است.

یک مقام ازبکستانی که خواست نامش فاش نشود، در اپريل همين سال گفت که مقامات این کشور در تلاش برای حل مسالمت آمیز وضعیت هستند.

وی افزود: «مذاکرات با طرف افغان به طور منظم اما به صورت بسته انجام می شود تا جامعه مزاحمتی ایجاد نکند . دولت آنها نسبت به پیشنهادات ما کاملاً مناسب رفتار می کند . اما متأسفانه ما هیچ تضمینی نداریم که بعد از تکمیل کانال قوش تپا چه اتفاقی خواهد افتاد.»

برای جلوگیری از درگیری در آینده ، این مقام ازبيک گفت که آنها معتقدند که افغانستان باید به موافقت نامه های بین المللی بپیوندد و موافقت نامه های دوجانبه و چندجانبه را در مورد استفاده از آب در حوزه درياي آمو منعقد کند .

کمالوف ، در دفاع از آرال و آمودریا ، می افزاید که علاوه بر دیدار دیپلمات ها و متخصصان ازبيک با طالبان ، «ترکمنستان باید نقش کلیدی در این موضوع ایفا کند . بالاخره 70 درصد اب درياي آمو از ترکمنستان می گذرد .

مفسران   بیشتر مشکلات کنونی را به عدم امضای موافقتنامه ها توسط کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان در مورد استفاده و تخصیص آب های دريا آمو نسبت می دهند .

توافقنامه آلماتی که در سال 1992 توسط قزاقستان، قرغیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان امضا شد، تخصیص آب بین کشورها را تنظیم می کند. علیرغم تغییر در مرزهای ملی ، تا حد زیادی از  سهمیه های آب تعیین شده در اتحاد جماهیر شوروی حمایت می کند  .

فضل الله اختر کارشناس مدیریت آب  گفت: «افغانستان 12 درصد از کل جریان آمودریا را تامین می کند ، اما از توافقنامه آلماتی مستثنی شده است. کامیل گفت که بدون شمول افغانستان ، کل رژیم مدیریت آب منطقه ای ناقص است .

سیمونوف ، از رودخانه های بدون مرز ، گفت که او معتقد است که افغانستان “به اشتباه از همکاری در چارچوب کمیسیون بین ایالتی برای هماهنگی آب کنار گذاشته شده است و اکنون این اسکلت را از گنجه خارج کرده است .

وی افزود: «در عین حال ، تأکید بر این نکته مهم است که افغانستان به عنوان کشوری در حوزه دريا آمو ، حق کامل استفاده از آب های آمودریا و پنج را دارد . مسئله این است که تمام حجم‌های آب آمودریا که می‌توانستند به طور ایمن استفاده شود ، قبلاً دو بار و سه بارزيادتر توسط همسایگان آن استفاده شده است . »

کامیل از وزارت امور خارجه تاکید کرد که قوانین بین المللی عرفی در مورد افغانستان اعمال خواهد شد . به عنوان مثال، او گفت،  کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد قانون استفاده های غیر کشتیرانی از مسیرهای آبی بین المللی  به نفع توسعه دهندگان اولیه است ، اما توسعه دهندگان دیررس را از حقوق آنها محروم نمی کند .

افغانستان همچنین کنوانسیون 1992 سازمان ملل متحد در مورد حفاظت و استفاده از جریان های آبی فرامرزی و دریاچه های بین المللی را امضا نکرده است . ترکمنستان و ازبکستان این کنوانسیون را تصویب کرده اند . یوسف کمالوف گفت که این بدان معناست که این معاهده “می تواند به عنوان مبنایی برای تعامل باشد”.

سیمونوف موافقت کرد: «اغلب حتی کشورهایی که [کنوانسیون] را امضا نکرده اند، هنوز از مکانیسم های همکاری که در آن توضیح داده شده است استفاده می کنند . اما می ترسم این به تنهایی کافی نباشد.»

کمالوف ادامه داد : «ما باید معاهدات دیگری ، چه دوجانبه و چه چندجانبه ، منعقد کنیم . «اینجا کار زیادی برای دیپلمات ها وجود دارد . امیدوارم مرکز دیپلماسی پیشگیرانه در عشق آباد (پایتخت ترکمنستان) سهم خود را در حل این مشکل داشته باشد.»

سیمونوف گفت که افغانستان باید «فوراً» در سیستم ترتیبات مدیریت و حفاظت از حوضه های رودخانه های مشترک گنجانده شود . سوال این است که آیا این از نظر سیاسی امکان پذیر است و آیا دولت طالبان آن را می خواهد .

☆☆☆☆

درخواستی برای حفظ منابع  دريا آمو :

 محيط شناسان در محل گفت ، مایل بودند بر اهمیت کاهش مصرف آب در سراسر حوضه در بافت وسیع تر کانال قوش تيپه تاکید کنند . یوسف کمالوف خواستار آب بندی کانال ها ، اجرای آبیاری قطره ای ، غرس اشجار و جنگلات  در کنار رودخانه ها و کشت انواع محصولات مقاوم در برابر خشکسالی شد .

سیمونوف خواستار ارزیابی اثرات ترکیبی مخازن متعدد “ضایع کننده”، پروژه های برق آبی و کانال ها در حوضه شد که به گفته او می تواند منجر به “فاجعه اجتماعی-ايکولوژیکی در مقیاس بزرگ در پایین دست آمودریا” شود .

اخیراً تأثیر تغییرات آب و هوایی جهانی در کشورهای CA به ویژه در سال جاری ملموس شده است . خشکسالی و کمبود آب منجر به کاهش محصولات کشاورزی و تلفات حيوانات شده است نه تنها در کشورهای به اصطلاح “پایین دست” –  ازبکستان و ترکمنستان ، بلکه در قرغیزستان – کشور “بالا دست”، که در آن چندین رودخانه فرامرزی مرکز آسیا تشکیل می شود .

وضعیت تاجیکستان (همچنین یک کشور بالادست) هنوز به اندازه کشورهای همسایه حاد نیست . بر اساس اطلاعات رسمی، حدود 60 درصد از منابع آبی حوزه دریای آرال در خاک تاجیکستان تشکیل شده است . اما تغییر جهانی در ايکوسیستم ها منجر به کاهش قابل توجه مناطق یخچالی شده است که هم برای کل منطقه و هم برای خود تاجیکستان تهدید می کند .

داده های هواشناسی نشان می دهد که تاجیکستان و افغانستان حدود 35 درصد از یخچال های طبیعی کوچک خود را در 70 سال گذشته از دست داده است. از 13 هزار یخچال طبیعی واقع در کوه های هندوکش ، بیش از هزار تا کنون ناپدید شده اند . علاوه بر این ، طغیان سالانه رودخانه‌ها و جریان‌های گلی در فصل بهار منجر به خسارات اقتصادی عظیم ، تلفات محصول و تلفات انسانی می‌شود .

امسال نیز آب قابل توجهی در ازبکستان وجود دارد. کل مساحت آبی در ازبکستان 4.2 میلیون هکتار است و کشاورزی بزرگترین مصرف کننده منابع آبی – بیش از 90 درصد است . بر اساس کتاب اطلاعات جهانی سیا در سال 2012 ، ازبکستان از نظر زمین های آبی (42150 کیلومتر مربع) در رتبه چهاردهم جهان قرار دارد.

کشورهای پایین دستی از دولت های بالادستی می خواهند که طريقه آب را برای آبیاری افزایش دهند ، اما در آنجا هم آب کافی وجود ندارد .

 اين در حالی است که با رشد جمعیت به اندازه کافی، کشورهای منطقه همچنان از شيوه های قدیمی برای استفاده از آب ، آبیاری زمین های زراعتي ،  استفاده می کنند که در آن مقدار زیادی آب از بین می رود و به مقصد نمی رسد . علاوه بر این با رشد جمعیت و پروژه های مختلف اقتصادی ، مصرف آب نیز افزایش می یابد.

بر اساس برآوردهای پیش بینی شده سازمان ملل، جمعیت آسیای مرکزی در سال 2020 تقریباً به 1 میلیون و 172 هزار نفر یا 1.66 درصد افزایش یافته است. در سال 2019، جمعیت آسیای مرکزی 74 میلیون و 5 هزار و 626 نفر بوده است که حدود یک درصد از کل جمعیت کره زمین را تشکیل می دهد. سهم ازبکستان در حدود 45 درصد، قزاقستان 25 درصد، تاجیکستان 13 درصد، قرقیزستان و ترکمنستان هر کدام 8.5 درصد است. (پیش بینی بر اساس داده های سازمان ملل توسط پروژه Worldometer ارائه شده است).

البته این پیش بینی بدون در نظر گرفتن کاهش جمعیت در منطقه به دلیل همه گیری جهانی کووید-19 انجام شده است، اما بر اساس همین گزارش، نرخ زاد و ولد در آسیای مرکزی همچنان مثبت است – حدود 3 فرزند به ازای هر زن باروری سن . بنابراین، همانطور که دانشمندان پیش بینی می کنند، جمعیت افزایش خواهد یافت .

کمبود آب یکی از چالش های کلیدی عصر ما به ویژه برای کشورهای آسیای مرکزی است .

کشورهای آسیای مرکزی بر اساس بسیاری از معیارها از جمله آسیب پذیری آب و هوا، دسترسی به آب و ذخایر آب جزو آسیب پذیرترین کشورها هستند .

«تفاوت منطقه اسياي مرکزي با کشورهای دیگر، به عنوان مثال، اروپا ، این است که اسياي مرکزي در یک ايکوسیستم بسته و یکپارچه حوضه دریای آرال قرار دارد .  تفاوت در این است که اسياي مرکزي به اقیانوس دسترسی نداریم و کشورهای اسياي مرکزي در شرایط اضطراری قرار دارند.»

«بنابراین، ما باید با هم فکر کنیم و راه حلی را  پیدا نماييم تا در آینده درگیری وجود نداشته باشد ، زیرا ،  در کشورهای دیگر ، کمبود آب در حال حاضر منجر به درگیری بین اهالی  شده است .

ازينرو مکانیسم و ​​روش های موجود توزیع آب باید بهبود یابد .

و تنها زمانی که از منابع آبی موجود در داخل کشور به خوبی استفاده کنیم  ، حالمان خوب خواهد شد و می‌توانیم آب باقیمانده را به کشورهای همسایه بدهیم .

“لازم است کانال هایی را که در آن پایه از خاک تشکیل شده است ، جایی که نفوذ قوی آب وجود دارد ، حذف کرد .  باید به روش‌های آبیاری گران‌تر ، اما موثرتر روی آورد : روش‌های زیرزمینی، روش بارانی ضربه‌ای، روش قطره‌ای . بسیاری از روش های مختلف مدرن به صرفه جویی چند برابر آب کمک می کنند . ما باید چنین سیاست مشترکی را اجرا کنیم تا بتوانیم هر سال به یکدیگر کمک کنیم.»

عرض حرمت

 ” سيف قاضي زاده “

        26 – 08 – 2023

***************************************