څه رنګه بحث وکړو؟

زہ، چې په مختلفو گروپونو کې د خپلو ملگرو نژدې ھر علمي بحث ته ور کوز شوی یم،

نو دا راته جوته شوې چې:

• زموږ‎علمي بحثونه له بدہ مرغه، د پوھاوي، قناعت ورکولو او قناعت کولو یا د بل نظر ته په احترام،
• د خپل نظرد ښکارہ کولو لپارہ نه وي، بلکې تل کوښښ کوو خپل نظر پر بل تحمیل کړ‎و

۲- مخالف لوری، تمسخر، تضحیک او ان توھین کړ‎و تر څو یې د کم راوستلو له لیارې د خپل نظر څخه

 لآس په سر کړ‎و

۳- خپل نظر او رایه راته د کاڼي کرښه ښکاري او د بل ھغه، ھسې ببولاې یا نامطلوب وضاحت

۴- په وړ‎و فرعي فقھې مسائلو کې دومرہ جدي  شو چې نژدې وي مخالف لوری له دین او یا مذھب څخه وباسو

۵ – له آرہ مو د بحث موخه حق ته رسیدل نه بلکې د مخالف ملامتول وي نو ځکه که

څوک په استدلال او یا قاطع نصوصو ھم خبرہ راته کوي، ھڅه مو دا وي چې نه

تسلیمولو ته یې په یو شکل د  اشکالو توجیھات پیدا کړ‎و

۶- ډیری وخت خبرہ له اصلي بحث څخه شخصي نیوکو او ان د بل پر شخصیت

جرحې ته ولاړ‎ہ شي چې په پایله کې بحث بې پایلې پای و مومي او موږ‎ او جانب لوری

 مو غصه او خفه پاته شي.

دا رنگ بحثونه په زړ‎ونو کې عُقدې زیږ‎وي، فکرونه سرہ لیرې کوي، د متقابلې بې احترامۍ

لامل گرځي او ھیڅ ترې نه شي زدہ کیدای.

که موږ‎ پخپل منځي بحثونو کې د سلف الصالح تعامل او روِش خپل کړ‎و نو کم

 له کمه دا لاندې گټې به مو کړ‎ېوي:

الف: پخپله به مو څه زدہ کړ‎ي وي او نورو به ھم را څخه څه زدہ کړ‎ي وي

ب: نه به خپله له مجلس څخه غصه او خفه پاڅیدلي اوسو او نه مو مقابل لوری

ت: بحث به مو حق ته د رسیدو یا ارجح قول د پیدا کولو ھڅه وي چې له امله به یې

 د اجر  او ثواب گټونکي شويیو.

د سلف لار

د اھل السنة والجماعة دا عقیدہ دہ چې پیغمبر علیه السلام آخري معصوم و.

د مدینې امام، مالک رحمه الله ته منسوب قول دی چې د پیغمبر علیه السلام

 مبارک قبر ته پر اشارہ یې ویلي و:

كلٌ يؤخذ من كلامه ويُرد عليه الا صاحب هذا القبر” ( د ھر چا خبرہ سمه یا غلطه کیدای شي، بې د پیغمبر علیهالسلام د خبري څخه چې

په ھغې کې د خطا امکان نشته ).

لامل یې د قرآن کریم ارشاد دی چې وایي: و ما ینطق عن الھوی.

کله چې موږ‎ دا خبرہ له زړ‎ہ ومنو چې په خبرو، منطق او استدلال کې مو د خطا امکان شته

نو بیا ھیڅکله خپلنظر د کاڼي کرښه نه گڼو او خپل فکري مخالف نه توھینو!

امام الشافعي رحمه الله ته منسوب قول دی چې کله به یې په اجتھادي مسائلو کې تر څیړ‎نې،

تحقیق او تدقیقپس فتوا ورکوله‎، نو بیا به یې ویل:

«رأيى صواب يحتمل الخطأ، ورأى غيرى خطأ يحتمل الصواب» زما رایه سمه دہ خو کیدای

شي خطا وي او دنورو رایه خطا دہ خو کیدای شي سمه وي.

له ھمدې څخه ښکاري چې زموږ‎ دا ستر امام چې ښایي زموږ‎ په سلف کې تر ھغه بل

ذھین تر ھغه را وروسته نهوي تیر شوی، د نورو علماو رایو ته په څومرہ قدر او احترام قایل و !

د امام شافعي له ھمدې وجیز قول څخه موږ‎ دوہ شیان په اسانه استنباط کولای شو:

۱- د بل رایې او نظر ته احترام، اگر چې نظر یې زموږ‎ په اند خطا وي.

۲- د رایې پر حریت او ازادۍ  باورمندي.

فرد په اسلام کې ډیر زیات محترم دی. که فرد نه وي نو ټولنه نشته او چې ټولنه نه وي،

بیا نه شرعي نظام شته اونه اسلام!

که فرد د رایې حریت و نه لري نو محکوم دی او محکوم افراد ھیڅکله د یوې رښتینې

 اسلامي ټولنې غړ‎ي نشيکیدای یا به داسې ووایم: محکوم افراد، محکومه ټولنه جوړ‎وي

او محکومه ټولنه ھیڅکله شرعي نه وي!

که په اسلام کې فرد د رایې حریت نه لرلای نو ھیڅکله به یو فرد په نبوي مسجد کې

د وخت خلیفه ته برملا نه وویلي: که تر حدودو تیری وکړئ، په تورہ دې سموم!

ھمدا زموږ‎ اھل السنة والجماعة د اسلافو تگلار دہ. که زموږ‎ د فقھې ھر کتاب را واخلئ

نو ډیرې کمې اجتھاديمسئلې به داسې پیدا کړ‎ئ، چې څلور ستر امامان دې پکې یو نظر

ولري، ان زموږ‎ په حنفۍ فقه کې د امام ابوحنیفه رحمه الله تعالی او د ھغه د شاگردانو

تر منځ په ډیریو مسائلو کې اختلاف موجود دی خو د یو بل نظر او درایې حریت ته

یې احترام کړ‎ی, د رایې پر اختلاف، امام صیب ھیڅکله له خپلو شاگردانو نه دی

خوابدی شوی، بلکې لا یې پسې تشویق کړ‎ي، مرسته یې ورسرہ کړ‎ې.

که امام صیب داسې نه و کړ‎ي، د رایې حریت ته یې احترام نه و کړ‎ی، نو نن به موږ‎ داسې

وسیع او عریضه حنفۍ فقه نه لرله!

که ھمدا زموږ‎ د اسلافو تعامل او روِش وي، که ھمدا زموږ‎ د علمای کرامو تگلارہ وي،

 بیا موږ‎ ولې باید په فرعيمسائلو کې دومرہ جدي شو چې خپل استدلال راته قاطع نص

 ښکارہ شي او مخالفت کونکی یې سوچ گمراہ!

سرہ له دې چې د عقلي استدلال په اړ‎ہ مولانا صیب وایي:

پای استدلالیان چوبین بود

پای چوبین سخت بی تمکین بود

راځئ! پخپلمنځي بحثونو کې د خپلو اسلافو لار ونیسو؛ یانې پخپله رایه کې د

خطا امکان رد نه کړ‎و، د مخالفرایې ته په احترام قایل شو او د فکري اختلاف

له امله یې توھین او تحقیر نه کړ‎و!

مننه

جزاکم الله خیرا و رحمکم الله رحمة واسعة

______________________________

حفیظ الدین پیرزادہ

د مارچ ۴/ ۲۰۲۳ م

لندن

*****************************************