هند و پاکستان رقابت هاي منطقوي/ قسمت دوم

02 – 08 – 2023

قسمت دوم :

هند و پاکستان رقابت هاي منطقوي , روابط مجدد هند با افغانستان زير حاکميت طالبان ;

روابط رو به رشد بین هند و طالبان در افغانستان باعث ایجاد نگراني در پاکستان شده است، پاکستان که به دلیل نگرانی های امنیتی خود نمی خواهد کابل دوستدار  دهلی نو را ببیند .

طالبان در هفته های اخیر نشان داده اند که مایل به تقویت روابط با هند از جمله روابط دفاعی هستند. ملا محمد یعقوب وزیر دفاع افغانستان در پاسخ به سوالی درباره اعزام پرسنل اردوي افغانستان برای آموزش نظامی به هند پاسخ مثبت داد. یعقوب گفت : «ما هیچ مشکلی در آن نمی بینیم . روابط افغانستان و هند تقویت می شود و زمینه را برای این امر فراهم می کند. هیچ مشکلی با آن وجود نخواهد داشت.» وی ضمن تاکید بر اینکه افغانستان نمی‌خواهد در مسایل هند و پاکستان مداخله یا دخالت کند، گفت: ما کشور مستقلی هستیم و سیاست خارجی ما براساس منافع ملی ما هدایت می‌شود .

یعقوب فرزند ملا عمر بنیانگذار طالبان است که از اوسط دهه 1990 تا سال 2013 طالبان را رهبری می کرد. ملا عمر هند را در سال 1996 مجبور به خروج از افغانستان کرد و تنها پس از حمله ایالات متحده در سال 2001 بود که هند توانست دوباره در افغانستان حضور يابد .

پس از تسلط طالبان در کابل , سال گذشته و محرومیت از به رسمیت شناختن گسترده دیپلماتیک، این گروه به دنبال تقویت ارتباطات بین المللی در تلاش برای کست مشروعيت است. هیئتی از مقامات وزارت خارجه هند در اوایل ماه جاری از کابل بازدید کرد  و امیرخان متقی وزیر امور خارجه طالبان این سفر را “شروع خوبی” در روابط دوجانبه اعلام نمود. براساس گزارش ها، متقی از هیئت درخواست کرد تا پروژه های هند را از سر بگیرند و سفارت این کشور در افغانستان را بازگشایی کنند . طالبان همچنین مدعی شده اند که هند از باز شدن مرزها و بنادر خويش برای صادرات افغانستان حمایت کرده است ، اگرچه هند اهمیت  سفر هیئت خويش را کم  جلوه داده است .

چرا طالبان با آگاهی از حساسیت های پاکستان، علاقه ای به تعامل با هند نشان می دهند؟

جدا از اظهارات رسمی ، این بازدید قابل توجه به نظر می رسد .  این برگشت نشان دهنده یک چرخش بزرگ در سیاست ده ها ساله طالبان بسوي هند است که پیامدهای استراتژیک برای منطقه، به ویژه پاکستان داشته است. روابط با هند می تواند نشانه ای باشد که  پاکستان دیگر از نفوذ غالب در افغانستان تحت رهبری طالبان برخوردار نیست . سفر نماينده هند مطمئناً نگرانی‌هایی را  در اسلام آباد برانگیخت ، زیرا سخنگوی وزارت خارجه پاکستان اعلام کرد : “ما دوست نداریم کسی نقشی منفی  یا نقش یک خرابکار را بازی کند.” یکی دیگر از مقامات پاکستانی به طور خصوصی گفته است که بازگشایی سفارت هند در کابل مشکلی نیست اما نیاز به کنسولگریهاي هند در امتداد مناطق مرزی پاکستان را زیر سوال است .

 برای هند ، باز کردن  خط ارتباطی با طالبان نشانگر تغییر قابل توجهی در سیاست دهلي نو ميباشد . دهلی نو از مدت ها پیش به شدت ضد طالبان بود  و این گروه را نیابتی پاکستان می دانست . هند قبلا از نیروهایی  ائتلاف شمال و دولت اشرف غنی در افغانستان  حمایت کرده است . پس از سقوط کابل در ماه اگست 2021 ، هند به سرعت سفارت خود را بست و نماينده گانش را از این کشور جنگ زده خارج کرد .

هر گونه نفوذ هند در افغانستان پاکستان را نگران می کند . اسلام آباد پیش از این دهلی نو را متهم کرده است که از خاک افغانستان برای دامن زدن به ناآرامی ها  در پاکستان از طریق تحریک طالبان پاکستان  استفاده می کند که حملات به پاکستان را از داخل افغانستان و همچنین گروه های جدایی طلب بلوچ را که به نظر او از حمایت هند سود می برند ، سازماندهی می کند .

اما چرا طالبان با آگاهی از حساسیت های پاکستان، علاقه ای به تعامل با هند نشان می دهند؟

پاسخ واضح ممکن است این باشد که طالبان در زمانی که اختلافات با پاکستان بر سر چندین موضوع، از جمله کنترل مرزها، ایجاد شده است، «کارت هند» را برای فشار بر اسلام آباد نشان می‌دهند . با این وجود، با توجه به اینکه طالبان در حال حاضر گفتگوهای صلح  بین اسلام آباد و تحریک طالبان پاکستان را در کابل تسهیل می کنند ، زمان بندی جالب است .

روابط پاکستان و طالبان پس از تسلط بر کابل در ماه اگست بدتر شده است و به درگیری مرزی در ماه دسامبر کمکی نکرده است و همچنین حضور تحریک طالبان پاکستان در افغانستان هم کمک چنداني نکرده است .  پاکستان در ماه آپریل  یک حمله طياره بدون سرنشین برای هدف قرار دادن مخفیگاه های تحریک طالبان پاکستان در داخل افغانستان انجام داد و به طور مداوم طالبان را برای سرکوب شبه نظامیان تحت فشار قرار داده است .

از دیدگاه هند ، کابل دوستدار اسلام آباد ، منافع استراتژیک آن  در افغانستان را تضعیف خواهد کرد . به نظر می رسد دهلی نو می خواهد از فرصت استفاده کرده و با طالبان روابط  داشته باشد و با این کار منافع یک دشمن قدیمی را بر هم بزند .

بررسي مجددعامل هندی درروابط پاکستان و افغانستان :        

چنانچه فوقأ گفته شد رقابت هند و پاکستان در افغانستان پدیده جدیدی  نیست . در واقع، ریشه عمیقی در تاریخ دارد و با تحولات پس از 1947 برجسته شده است . از زمان تجزیه شبه قاره هند ، هند و پاکستان برای کسب قدرت و نفوذ در افغانستان تلاش کرده اند . از نظر تاریخی، پاکستان همواره روابط نزدیک افغانستان با هند را به عنوان یک تهدید امنیتی بزرگ تلقی کرده است . هند به عنوان یک رقیب سرسخت، در حال رقابت برای کشاندن افغانستان به حوزه نفوذ خود است . از سوی دیگر، پاکستان به عنوان کشور کوچکتر مایل است با ایجاد پیوندهای نزدیک تر با همسایه غربی خود ، افغانستان، به اهداف امنیت ملی خود دست یابد.

 از زمان استقلال، روابط پاکستان و افغانستان تحت تأثیر درک تهدید هند قرار گرفته است ، که امنیت را به یک عامل تعیین کننده مهم در سیاست خارجی پاکستان تبدیل کرده است . دوراهی امنیتی باعث ایجاد بی اعتمادی بین پاکستان و هند شد که بر روابط پاکستان و افغانستان تأثیر گذاشت و میزان بی اعتمادی را در روابط دوجانبه آنها برجسته کرد . درک امنیتی پاکستان با تجارب جنبش آزادی که در طی آن بسیاری از خون ها ریخته شد ، شکل گرفت . این باور را تقویت کرد که هند تشکیل پاکستان را اعتراف نکرده و هرگز فرصتی برای خنثی کردن آن باقی نخواهد گذاشت .

وقتی هند حیدرآباد ، جوناگر و کشمیر را تصرف کرد، این روحیه بیشتر تقویت شد. لیگ مسلمانان که نقش مهمی در ایجاد پاکستان ایفا کرد، رهبری آن که پس از تجزیه پناهنده شدند، از مناطقی بودند که بخشی از پاکستان نشدند ، نقش مهمی در ایجاد ادراک تهدید هند ایفا کردند که با تبدیل آن به میدان رقابت هند و پاکستان بر روابط پاکستان و افغانستان تأثیر گذاشت.

 هند به مدت بیش از سه دهه پس از تأسیس پاکستان، به طور مخفیانه از افغانستان در مورد تقاضای آن برای ایجاد یک کشور پشتونستان که از پاکستان جدا شده باشد، حمایت کرد‌. اگرچه تقاضا برای دولت پشتونستان مستقل پس از حمله شوروی به افغانستان در سال 1979 تضعیف شد . اما همچنان این یک تهدید تلقی می شود. .

        این واقعیت را نمی توان انکار کرد که هم هند و هم پاکستان از شکاف های قومی به عنوان ابزاری برای دستیابی به اهداف مختلف خود در افغانستان استفاده کردند. در دهه 1990 در جریان جنگ داخلی افغانستان، شبکه حمایتی مبتنی بر قومیت به وجود آمد. بنابراین، سیاست افغانستان تا حد زیادی همواره با سیاست هویتی شکل گرفته است و مهم ترین هویت سیاسی، وابستگی قومی است. برای این موضوع، هند به طور گسترده شبکه حمایتی خود را در میان نخبگان غیر پشتون، یعنی رهبران جمعيت  تاجیک تبار ، افغانستان توسعه داده است.

     در طول جنگ افغانستان شوروی (1979-1988) هند از روسیه شوروی  حمایت کرد . پس از عقب نشینی آنها، دکتر نجیب الله (که خانواده او در طول جنگ افغانستان و پس از آن در هند زندگی می کردند) رئیس دولت شد ، از حمایت هند برخوردار شد . در سال 1992 مجاهدین قدرت را در افغانستان به دست گرفتند که نجیب الله را مجبور کرد به مجتمع سازمان ملل پناه ببرد . او چهار سال در آنجا محبوس ماند تا اینکه طالبان قدرت را به دست گرفتند و او را به دار آویختند. در همین حال، پاکستان شبکه حمایتی خود را در میان جمعیت پشتون تبار افغانستان توسعه داد . به طور سنتی ، پاکستان حمایت از پشتون ها در افغانستان را انتخاب کرد، نه به این دلیل که تعداد زیادی پشتونها در پاکستان وجود دارد ، بلکه به دلیل ارتباط بین پشتون های مشهور افغانستان ومقامات پاکستانی درطول جنگ افغان  شوروی در سال 1979 به بعد بود .

نفوذ و حضور دیپلماتیک هند در دوران طالبان به دلیل دیدگاه ضد هندی طالبان و حمایت آنها از جهاد کشمیری با اجازه دادن به اردوگاه های جهادی در مناطق تحت کنترل آنها به حاشیه رانده شد . حدود 80000 تا 100000 پاکستانی در اردوگاه های افغانستان برای جهاد در کشمیر بین سال های 1994-1999 استخدام شدند . در نتیجه، هند شروع به حمایت از اتحاد شمال کرد .

حملات تروریستی 9/11 القاعده به ایالات متحده به عنوان یک موهبت الهي برای هند از نظر روابط دوجانبه با افغانستان بود . سقوط طالبان در سال 2001 از سوی هند به عنوان فرصتی طلایی برای تقویت عملیات در افغانستان به شمار می رفت که به دلیل کمبود اعتماد بین پاکستان و هند مورد پسند پاکستان قرار نگرفت. پاکستان مدعی است که هند از زمان آغاز به کار در تلاش بوده است تا پاکستان و افغانستان را از حفظ روابط پایدار با یکدیگر باز دارد . به دلیل تبلیغات هند مبنی بر اینکه پاکستان دیگر به عنوان یک کشور وجود نخواهد داشت ، کابل از عضویت پاکستان در سازمان ملل متحد رأی منفی داد . بعداً همراه با اتحاد جماهیر شوروی از پادشاه وقت ظاهر شاه غرض حمایت از مسئله پشتونستان حمایت کرد .

پس از اینکه حکومت حامد کرزی مسئولیت افغانستان را بر عهده گرفت، هند اولین کشوری بود که یک هیأت دیپلماتیک به کابل فرستاد ، وزارت امور خارجه و یک تیم پزشکی متشکل از نیروهای مسلح در میدان هوایی بگرام در ولایت پروان افغانستان نزدیک کابل به منظور ابراز همبستگی هند با مردم افغانستان فرود آمدند . فرستاده ویژه اس ام لامبا در افغانستان رهبری تیم را بر عهده داشت . افتتاح رسمی سفارت در دسامبر 2001 با جاسوانت سینگ، وزیر امور خارجه وقت هند، برگزار شد و دوره تعطیلی آن را یک شکاف دردناک خواند . دردی که او به آن اشاره کرد، توسط پاکستان وارد شده بود . از دیدگاه هند ، بازگشایی سریع سفارت این کشور در کابل ، آغاز عصر جدیدی در روابط این کشور با افغانستان است .

با توجه به توانایی هند برای حفظ روابط دوستانه با افغانستان ، پاکستان استراتژی های خود را ارائه کرد که بر روابط پاکستان و افغانستان تأثیر گذاشت . این مقاله به عامل هند در روابط پاکستان و افغانستان اشاره می کند که هند و پاکستان این پتانسیل را دارند که افغانستان را باثبات یا ویران کنند . علاوه بر این، اهداف متضاد هند و پاکستان در افغانستان و پیامدهای آنها بر دستیابی به روابط هماهنگ پاکستان و افغانستان را تفسیر می کند . علاوه بر این ، اهمیت همکاری بین پاکستان و هند در افغانستان منطقه را به سوی صلح و رفاه سوق خواهد داد ، برجسته می کند .

اهداف هند در افغانستان :

افغانستان به دلیل موقعیت جغرافیایی [استراتژیک] ، خصومت نهفته آن نسبت به پاکستان و دلایل اقتصادی همواره مورد توجه سیاست های منطقه ای هند بوده است . هند اهداف متعددی در افغانستان دارد. برخی از اهداف هند در افغانستان عبارتند از : مهار طالبان تا خنثی کردن کمک پاکستان به جهاد کشمیر . ثانیاً ، حمایت از دموکراسی‌سازی و حکومت طرفدار هند در افغانستان ، که از ظهور مجدد  جنبش‌های مذهبی و افراطی جلوگیری می‌کند . احیای جنبش مستقل اسلامی و موفقیت آنها این پتانسیل را دارد که با ایجاد فضایی برای اقلیت های تحت ستم به ویژه سیک ها و مسلمانان کشمیری ، بافت اجتماعی هند را تضعیف کند. ثالثاً، دستیابی به موقعیت پیشرو در افغانستان که در وازه ورودي به جمهوری های آسیای مرکزی خوانده ميشود و مقابله با نفوذ پاکستان در منطقه . به همین منظور هند کنسولگری های خود را در نزدیکی مرزهاي افغانستان یعنی هرات ، قندهار ، جلال آباد و مزار شریف افتتاح کرد . حضور دیپلماتیک هند بیشتر از سایر کشورها در افغانستان است . بیشتر کنسولگری ها در امتداد مرزهای فتا و بلوچستان باز می شوند . پاکستان در مورد کنسولگری هند و سفارت در کابل ناآرام بود . علاوه بر این ، هند در زمان جمهوريت 300 کماندو را به قندهار فرستاد تا از اتباع خود از پست هاي خود طالبان که توسط پاکستان با سوء ظن می نگریست ، محافظت کند . نگرانی پاکستان این بوده است که کارگران بازسازی از کشورهای دیگر نیز در افغانستان حضور دارند اما به کماندوهای کشورهای دیگر اجازه محافظت از آنها را نداده است .

پاکستان معتقد است که هند از طریق این کنسولگری‌ها در فعالیت‌های مخفی مانند تروریسم در فدرال ، و در بلوچستان با هدف بی‌ثبات کردن پاکستان دست دارد و در حال ساخت سناریوی ضد پاکستانی در خاک افغانستان است که باعث خرابي روابط دوجانبه و تخریب فضای اعتماد می‌شود . کنسولگری ها از منافع تجاری و همچنین حمایت و ارتقای منافع شهروندان خود که در آن منطقه زندگی می کنند محافظت می کند . بدون شک ، هند در بازسازی افغانستان مشارکت داشت، اما فعالیت های تجاری آن و همچنین حضور شهروندانش در مناطقی که کنسولگری ها باز می شود، حداقل است.

         علاوتا ، برخی از محافل پاکستانی تاکید کردند که این کنسولگری‌ها تحت حمایت ایالات متحده ، پشتون‌ها را با سلب سهم خود از قدرت سرکوب می‌کردند و منافع گروه‌های اقلیت دیگر مانند هزاره‌ها ،  تاجیک‌ها و ازبک‌ها را تبلیغ می‌کردند . این رفتار خاص را می‌توان از طریق پست‌های افسران در تمام سرویس‌های امنیتی و استخباراتي ، به‌ویژه ارتش و آموزش پست‌های دولتی سنجید که , گروه های اقلیت به ویژه تاجیک ها بر پشتون ها ترجیح داده می شدند و فرصت های اقتصادی به آنها داده می شد .

علاوه بر این، هند به منظور مهار نفوذ طالبان و پاکستان در افغانستان، مکانیسم دفاعی ائتلاف شمال را با دادن تجهیزات جنگی در ارتفاع بالا به ارزش 10 میلیون دلار از طریق بال ها تحقیق و تحلیل خود  و همچنین ارائه راهنمایی های فنی به ائتلاف شمال ، ایجاد کرد . پاکستان معتقد است که برخی از عناصر داخلی و خارجی در داخل افغانستان به شدت در حمایت از اشرار در ایالت بلوچستان و خیبر پختونخوا مشارکت دارند . در همین راستا، پاکستان شواهدی مبنی بر اقامت براهیمداغ بوگتی (پسر اکبر بوگتی) در خانه مربوط به استخبارات افغانستان در کابل ، عکس‌هایی از سفر وی به دهلی و دستورالعمل‌هایی ارائه کرد که نشان‌دهنده ارتباط وی با شورشیان در بلوچستان بود ..

بلوچستان مرکز استراتژیک پاکستان است که پاکستان را به یکی از مهم ترین و حساس ترین مکان های استراتژیک در جهان تبدیل کرده است. بلوچستان الماس  پاکستان است که آن را مرکزی به قلب اين سرزمین  مبدل می کند و بخشی از خط ساحلی ریملند یعنی دریای عرب است . با توجه به اینکه گوادر و سایر بنادر بلوچستان بخشی از ریملند هستند ، مسیر استراتژیک جنوبی به آسیای مرکزی از بلوچستان سرچشمه می گیرد و آن را برای هند حیاتی می سازد . هندی ها با دامن زدن به مشکلات و ناآرامی در بلوچستان ، سعی دارند پاکستان ، چین و گوادر را از آسیای مرکزی که دارای پتانسیل استراتژیک و اقتصادی پاکستان است جدا کنند ، زیرا اينده , نسل های بعدي پاکستان در بلوچستان است .  پاکستان , هند و افغانستان را به حمایت از ارتش ملی بلوچ  متهم می کند . که هدف آنها جلب توجه جهانیان به خاطر حرکت جدایی طالبانه آنهاست. براهمداغ بوگتی، پسر نواب اکبر بوگتی، رهبر سابق ، چندین بار به جذب شبه نظامیان در کمپ های آموزشی در افغانستان متهم شده است .

در شرایط انفجارهای انتحاری گسترده عمومی در بلوچستان ، و سایر نقاط کشور که باعث تلفات غیرنظامی زیادی می شود، بخشی از جمعیت پاکستان معتقدند که هند ، آمریکا و اسرائیل در حمایت از تروریسم در پاکستان نقش دارند . آنها معتقدند که سکوی پرتاب برای انجام این گونه فعالیت ها افغانستان است و هدف تضعیف تبعیت پاکستان برای بهره برداری از معادن ، گاز , فلزات و ثروت استراتژیک بلوچستان و در نتیجه تضعیف اقتصادی و سیاسی آن است. تا برنامه هسته ای  را به عقب براند و آن را از دارایی هسته ای اش محروم کند.

علاوه بر این، یکی دیگر از اهداف مهم هند در افغانستان، بهره برداری از منابع انرژی آسیای مرکزی و توسعه افغانستان به عنوان پل زمینی بین آسیای مرکزی و هند است . اقتصاد هند با جهشی در حال رشد است که با افزایش تقاضای انرژی همراه است .  ایجاد رابطه با افغانستان بر اساس همکاری را برای هند بسیار مهم است . در این راستا، هند در حال سرمایه گذاری در ساخت جاده ها و زیرساخت های مرتبط با افغانستان با کشورهای آسیای مرکزی ميباشد ..

علاوه بر این، شرکت های نفتی هند در قزاقستان و ازبکستان فعال هستند. در مارچ 2007، هند بازسازی یک پایگاه نظامی در آیانی  تاجیکستان را تکمیل کرد: بازسازی در سال 2002 آغاز شد و با هزینه 10 میلیون دلار آمریکايي تکمیل شد . به گفته سودا راماچانداران، روزنامه نگار هندی، پس از آمریکا، آلمان و روسیه، هند چهارمین کشوری است که پایگاهی در آسیای مرکزی دارد ، حفظ پایگاه در آیانی به هند اجازه می دهد تا به هر خطر ناشی از بی ثباتی افغانستان به سرعت واکنش نشان دهد. این به هند تسهیلات مهمی می دهد تا در صورت نیاز به موقعیت درگیری نظامی با پاکستان، نیروهای ویژه را وارد کند. این توانایی هند را برای ضربه زدن به پاکستان از تاجیکستان افزایش می دهد و به منافع فزاینده هند در آسیای مرکزی کمک می کند. به گفته منابع اطلاعاتی هند، هند پس از سقوط طالبان تصمیم به حفظ نفوذ خود در افغانستان و مقابله با مداخله پاکستان در افغانستان گرفت. به همین دلیل پایگاهی را در آیانی/فرخور بازسازی کرد.

پاکستان اجازه نمی دهد که هند از خاک خود برای حمل و نقل کالا به افغانستان استفاده کند. بنابراین، حفظ پایگاه در آیانی به هند کمک می کند تا اقلام امدادی لازم را از آیانی به فرخار و سپس به افغانستان منتقل کند. جدا از ابعاد پاکستان که به پایگاه های آیانی وابسته است، به هند نیز کمک خواهد کرد تا نفوذ خود را در آسیای مرکزی افزایش دهد. بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که نقش هند در افغانستان از طریق پروژه های بازسازی و دیپلماسی باعث نگرانی پاکستان می شود. زیرا می تواند به محاصره استراتژیک پاکستان منجر شود. حضور هند به دلایل جيواستراتژیک و جيوپولیتیک  منبع نگرانی پاکستان است و می تواند تلاش ها علیه تروریسم را مختل کند. این احتمال وجود دارد که حضور هند تنش های منطقه ای را بدتر کند زیرا پاکستان اجازه محاصره استراتژیک هند را نمی دهد و می تواند به اقدامات متقابل متوسل شود.

☆☆☆☆☆☆☆

نقش هند در بازسازی افغانستان: رقابت هند و پاکستان در افغانستان :

پاکستان به جای اراده خود، سیاست خود در افغانستان را تحت فشار تغییر داد. جدا از فشار ایالات متحده، عامل هند که در محاسبات امنیتی پاکستان بسیار مهم است ، در شکل دادن به سیاست پاکستان و افغانستان نقش داشته است . هند بلافاصله پس از 11 سپتامبر پیشنهاد حمایت بی قید و شرط از ایالات متحده در جنگ علیه تروریسم را ارائه کرد . آتال بهاری واجپایی، نخست وزیر وقت هند در نامه ای به رئیس جمهور آمریکا ابراز داشت که هند هر گونه حمایتی را که آمریکا بخواهد از جمله پایگاه های نظامی در جنگ   علیه تروریسم ارائه خواهد کرد . به زودی هند پیشنهاد خود را برای حمایت از جنگ علیه تروریسم اعلام کرد که پاکستان را نگران کرد . علاوه بر این، پس از 11 سپتامبر، هند به ایالات متحده فشار می آورد تا پاکستان را به عنوان یک کشور شرور اعلام کند و علیه مبارزان آزادی در کشمیر که هند آنها را تروریست می داند ، اقدام کند .

پاکستان برای ممانعت از تلاش های هند، سیاست خود در افغانستان را تغییر داد و خود را با ایالات متحده متحد نزديک کرد. پاکستان همچنان می‌خواهد در افغانستان یک رژیم انعطاف‌پذیر داشته باشد، اما از رشد دوستی هند و افغانستان بیمناک است. زیرا افزایش نفوذ هند در افغانستان نقش پاکستان را در افغانستان محدود خواهد کرد . با وجود اینکه افغانستان و هند روابط تجاری برقرار کردند و پاکستان به هر دو کشور اجازه داد و ستد داد اما به دلیل بی اعتمادی بین آنها برای انتقال کالاهای خود به افغانستان ، اجازه ترانزیت به هند را نداد . پاکستان تاکید می کند که کالاهای هندی به افغانستان از طریق خاک این کشور پیامدهای امنیتی جدی خواهد داشت و تأثیر منفی بر سیاست کشمیر پاکستان خواهد گذاشت . علاوه بر این ، برای جلوگیری از قاچاق، نمی‌تواند اجازه دهد کالاهایی از خاک پاکستان که عوارض وارداتی کمتری نسبت به پاکستان در افغانستان دارند ، عبور داده شود .

هند نقش بزرگی در بازسازی افغانستان دارد و پنجمین کمک کننده بزرگ به افغانستان است. اتوبوس ها و طيارات را به افغانستان ارائه کرد ، برنامه های ناهار را در مدارس حمایت کرد ، ساختمان پارلمان در کابل و همچنین راه های جدید مهم استراتژیک را برعهده گرفت. دولت افغانستان از روابط برجسته با دهلی نو برخوردار است که بر پارانویای پاکستان افزوده است . پس از سقوط حکومت طالبان ، هند برای بازگرداندن نفوذ خود در افغانستان که در زمان حکومت طالبان از دست داده بود، وارد افغانستان شد . برای این منظور سیاست قدرت نرم را در پیش گرفت . به عقیده جوزف نای، قدرت نرم توانایی دستیابی به آنچه می‌خواهد از طریق جذب به جای ارعاب یا پول است . این از جذابیت ایده ها ، سیاست ها و فرهنگ سیاسی یک کشور نشات می گیرد . وقتی سیاست‌های آن‌ها از نظر دیگران قابل توجیه باشد ، قدرت نرم افزایش می‌یابد . با اعمال این تعریف در مورد نقش هند در افغانستان می توان دریافت که هند در تلاش است تا نفوذ خود را در آسیای مرکزی و جنوبی افزایش دهد . تظاهرات هند به دنبال قدرت نرم را می توان در چند جبهه مشاهده کرد که پاکستان با سوء ظن به آن می نگرد .

هند در کنفرانس توکیو در مورد بازسازی افغانستان که در جولاي 2002 برگزار شد ، 100 میلیون دالر کمک متعهد کرد و در عین حال به بهبود خطوط راه آهن، شفاخانه ها، مدارس و تکنالوژي اطلاعات کمک کرد . در دسامبر 2001، قبل از اینکه دولت موقت  طور رسمی قدرت را به دست گیرد، طيارات کمکی از دهلی نو به کابل فرستاده شد . علاوه بر دارو ، غلات و سایر کالاها، محموله‌های حامل کالاهای کمکی حاوی فیلم‌های هندی و نوارهای موسیقی بود که نشان‌دهنده اشتیاق هند برای استفاده از سلاح‌های فرهنگی خود در مبارزه برای اقتدار در افغانستان است . هند همچنین متعهد شد که تا پایان سال 2001 میلیون تن گندم صادر کند . خطوط هوایی این کشور پروازهای خود را به کابل و مزار شریف آغاز کردند . چندین برنامه آموزشی هندی برای افغان ها در زمینه روزنامه نگاری، حسابداری و پلیس راه اندازی شد.

 محصولات افغانی به هند و همچنین کمک به شرکت های خصوصی هندی برای مشارکت در بازسازی افغانستان، قرارداد تجارت ترجیحی با افغانستان را طراحی کرد. بر اساس مفاد قرارداد، هند در نظر دارد از بندر چاه بهار جاده ای به طول 130 تا 200 کیلومتر بسازد .

از ایران به کابل برای تسریع در حمل و نقل کالاهای هندی به افغانستان و صادرات سه کالا از افغانستان: میوه های تازه ، خشک ، دارو و گیاهان دارویی.

این جاده در سال 2009 تکمیل شد تا دیلارام در جنوب غربی افغانستان را به زاهدان و چاه بهار در دریای عرب متصل کند تا این کشور محصور در خشکی به تجارت دریایی از طریق ایران دسترسی داشته باشد و در نتیجه وابستگی افغانستان به بندر گوادر در پاکستان کاهش یابد . پاکستان با ایجاد مسیرهای استراتژیک توسط هند که مبارزه پاکستان برای چشم‌انداز آسیای مرکزی را تضعیف می‌کند ، احساس خطر کرد . در اینجا نکته ای که باید به آن توجه داشت این است که سیاست بازسازی هند برای افغانستان به خوبی هدف گذاری شده است، به گونه ای طراحی شده است که نفوذ خود را بر هر بخش از جامعه افغانستان افزایش دهد ، قلب و ذهن افغان ها را به دست آورد ، بالاترین امتیاز سیاسی را به دست آورد و اقتدار پاکستان را تضعیف کند .

افغانستان به دلایل اقتصادی ، امنیتی و استراتژیک هم برای هند و هم برای پاکستان مهم است . هند افغانستان را متحد استراتژیک خود می‌داند و مشارکت پاکستان در افغانستان را ارزان‌تر از کشمیر می‌داند . اولی معتقد است که هند به نام بازسازی می خواهد بازارها، منابع انکشو  را تصرف کند و پاکستان را با برقراری روابط اقتصادي و نظامی با افغانستان محاصره کند .

اتهاماتی مبنی بر اینکه افغانستان محل افزایش جنگ نیابتی هند و پاکستان است , بين روشنفکران افغان رایج بين است  . افغانستان برای چشم انداز امنیتی و اقتصادی منطقه بسیار مهم است و هند همواره از طریق دیپلماسی فرهنگی و نرم به منافع خود دست یافته است . هند با امضای چندین موافقتنامه با اهمیت دوجانبه ، ارائه کمک و مشارکت فعال در بازسازی افغانستان ، به طرز چشمگیری از  دولت مرکزي حمایت کرده است . و این استراتژی استفاده از قدرت نرم نتیجه داده است . در نوامبر 2011، گروهی از شرکت های دولتی و خصوصی هندی برنده پیشنهاد استخراج معدن در سه ایالت در افغانستان شدند که یک پروژه سودآور با هزینه سرمایه گذاری تخمینی 10.8 میلیارد دلار است .

هند و پاکستان هر دو در افغانستان پس از بقدرت رسيدن طالبان برای به دست آوردن نظر و نفوذ بیشتر در افغانستان مبارزه می کنند . هند از طریق سرمایه گذاری انکشافی خود در حال افزایش نفوذ خود در افغانستان است و پروژه های سرمایه فشرده را به عهده گرفته است. این کشور متعهد به ساخت سدها، توسعه زیرساخت های ارتباطی افغانستان و پیوند دهلیز تجاری افغانستان با ایران شد . بنابراین، هند به جای این سرمایه گذاری های مالی و پروژه های سرمایه بر، نفوذ سیاسی پیدا کرد ميکند، به حکومت افغانستان نزدیک ميشود و ممکن است در آینده حمایت بیشتری برای کرسی دایمی خود در شورای امنیت سازمان ملل متحد دریافت کند . از سوی دیگر ، پاکستان از مجاورت جغرافیایی، تجارت ترانزیتی و کمک های مالی برای افزایش نفوذ خود در افغانستان استفاده می کند . در این راستا ، هند با سلب حق استفاده از خاک پاکستان برای صادرات کالاهای خود به افغانستان ، از دستیابی هند به چنین مزیتی جلوگیری می کند .

پاکستان افغانستان را همسایه بلافصل خود می داند که به آن حق طبیعی می دهد که در سیاست خود بیشتر حرف بزند و هند را رقیب اصلی خود در افغانستان می داند . جنرال ضیا ، رئیس‌جمهور نظامی پاکستان در سال 1988 گفت که پاکستان به عنوان یک کشور خط مقدم، حق داشتن یک قدرت دوستانه در کابل را به دست آورده است . علاوه بر این ، ما اجازه بازگشت به وضعیت قبل از جنگ را نخواهیم داد ، جایی که نفوذ هند و شوروی در افغانستان زیاد بود و از ادعاهای خود در خاک پاکستان حمایت می کردند . پس از گذشت  سالها ، این نقل قول هنوز نشان می دهد که پاکستان چگونه پیوند خود را با افغانستان تحلیل می کند .

علاوه بر این ، از جانب هم افغانستان و ایالات متحده برای محدود کردن نفوذ فزاینده هند در افغانستان بی‌میل بود که باعث ایجاد بی‌اعتمادی بین پاکستان و افغانستان و همچنین بین ایالات متحده و پاکستان شد . هند معتقد است که می تواند از طریق افغانستان به آسیای مرکزی برسد ، زیرا مسیر هوایی امکان پذیر نیست . برای دستیابی به این هدف ، از زمان سرنگونی طالبان هند برای به دست آوردن نفوذ در افغانستان ، از طریق تقویت روابط با جنگ‌سالاران افغانستان تلاش می‌کرد که تا حدی جلوی ستیزه‌جویی اسلامی را بگيرد ،  در حالی که پاکستان معتقد است که حمایت از پشتونها یکی از معدود گزینه های موجود برای نفوذ در افغانستان است .

 دو کشوری که در افغانستان فعال بوده اند هند و پاکستان هستند . از سال 1947، آنها علیه یکدیگر در افغانستان درگیر شده اند . در حال حاضر نیز منافع “استراتژیک” رقیب  آنها را در برابر “يک دیگری” قرار داده است .

 آیا راه حلی برای مخمصه پیش رو وجود دارد؟ بله وجود دارد . تنها راه حل «موثر» برای مقابله با آشفتگی پس از 2021 ، همکاری هند و پاکستان بر سر افغانستان است .

هند یک قدرت جهانی نوظهور است اما نمی تواند به اهداف خود دست یابد مگر اینکه روابط دوستانه ای با همسایگان به ویژه پاکستان داشته باشد . پاکستان نمی تواند از انبوه مشکلات خارج شود مگر اینکه مصالحه ای حداقل در برخی از جنبه های روابطش با هند حاصل شود . تا زمانی که آنها به روابط خود در منشور بازی حاصل جمع صفر نگاه کنند ، منطقه جنوب آسیا به عنوان یک کل به رنج ادامه خواهد داد . اکنون این سوال مطرح می شود که آیا تضاد هند و پاکستان در افغانستان پس از سال 2021 اجتناب ناپذیر است؟ نه لزوما، به خصوص اگر هر دو مدل شراکت  را اتخاذ کنند.

      در واقع، افغانستان می تواند اولین پله به سوی یک آسیای جنوبی مرفه تر و یک روند صلح موفق تر باشد. این مدل نشان می‌دهد که هر زمان در هر موقعیتی که هزینه‌های درگیری سود را تحت الشعاع قرار دهد، بازیگران درگیر باید با یک مشارکت نامطلوب موافقت کنند . پروفسور بل در اصطلاح “مشارکت نامطلوب” به

”  معنای مستلزم چیزی است که عمدتاً دوستانه يا قابل اعتماد است ، بلکه فقط به این معنی است که بین بازیگران پیشرو به رسمیت شناخته شود ، که آنها دارای منافع مشترک مشخص و همچنین اختلافات شدید هستند.” تطبیق این مدل در سیاست های آنها در قبال افغانستان  به نفع آنها نيز خواهد بود .

نتيجه :

متأسفانه افغانستان از قرون گذشته قربانی مداخلات منطقه ای و فرامنطقه ای هند و پاکستان بوده است . صرف نظر از وجود نیروهای ائتلاف بین المللی و تعهد کشورهای همسایه برای حمایت از خودمختاری، تمامیت ارضی و حاکمیت آن ، این کشور همچنان مستعد مداخله همسایگان  است . که می تواند صلح و ثبات آینده  را در افغانستان برهم بزند .

 روابط پاکستان با افغانستان باید در چارچوب شبکه امنیتی جنوب آسیا تحلیل شود که در آن شبکه امنیتی انشعابی از سیاست پاکستان در قبال هند است . بنابراین، یک بعد منطقه ای به روابط پاکستان و افغانستان پیوسته است . هند و پاکستان افغانستان را به صحنه ای مرکزی برای تسویه حساب های گذشته خود و تقویت جایگاه منطقه ای در تشکیلات خود طي بيش از چهار دهه تبدیل کرده اند .

این مقاله تحقیقاتی نشان می دهد که بی اعتمادی متقابل پاکستان و افغانستان با حضور هند در افغانستان عمیق تر شده است. هند به افغانستان به عنوان یک کشور سرمایه گذاری پرسود و مولد و همچنین یک “همسایگی گسترده” نگاه می کند . این عصبانیت پاکستان را افزایش می دهد و از روابط هماهنگ پاکستان و افغانستان جلوگیری می کند . اقدامات یک کشور برای اعمال نفوذ در افغانستان، واکنش متقابلی را از سوی همسایه دیگر ایجاد می‌کند که ممکن است آشفتگی افغانستان را پیچیده کند ، به‌ویژه زمانی که خروج ایالات متحده صورت گرفته و اکمال شده است .

فعالیت های بازسازی هند ، کمک آموزشی-فرهنگی به جامعه افغانستان، آموزش و تسلیحات برای اتحاد شمال، فعالیت های مخفیانه کنسولگری ها و به حاشیه راندن پشتون ها ، بی اعتمادی بین پاکستان و افغانستان را تشدید کرده است. علیرغم برخی تلاش ها برای تنش زدایی در روابط هند و پاکستان در پی سلسله اقدامات اعتمادسازی ، فعالیت های هند در افغانستان تهدیدی برای سیاست «عمق استراتژیک» پاکستان است، اتکای این کشور به بازیگران غیردولتی این پتانسیل را دارد که افغانستان را دوباره به میدان نبرد نیابتی تبدیل کند.

هند از طریق کمیت و ماهیت سیاست های سرمایه گذاری که از پاکستان پیشی گرفته است، جایگاهی بين مردم افغانستان به دست آورده و مورد علاقه مردم افغانستان قرار گرفته است. نیازی به گفتن نیست که ابتکارات سرمایه‌گذاری و تامین اجتماعی هند از سخاوت صرف نیست ، بلکه بر اساس ملاحظات سیاسی واقعی برای تبدیل شدن به یک «قدرت منطقه‌ای» تثبیت شده و نفوذ بیشتر به آسیای مرکزی به وجود آمده است. از این رو، پاکستان نیاز به تهیه یک استراتژی متقابل قوی بر اساس افزایش منافع اقتصادی خود برای اهداف ملی دارد . علاوه بر این، بی ثبات کردن دولت افغانستان نه به نفع پاکستان است و نه به نفع هند – زیرا هر دو از اثرات سرریز آشفتگی های سیاسی مصون نخواهند ماند. زمان آن فرا رسیده است که هر دو باید اهداف سیاست خارجی خود را بازنگری کنند و اختلافات دیرینه خود را در افغانستان آشتی دهند. اين یک راه مناسب می تواند با امضای توافق نامه هایی در زمینه اتصال منطقه ای میان پاکستان- افغانستان و هند باشد . اینها منادی هم افزایی منطقه ای خواهند بود و باید با سیاست های همکاری منطقه ای که توسط بسیاری از کشورها در این عصر جهانی شدن اتخاذ شده اند ، هماهنگ باشند .

☆☆☆☆☆

ختم

عرض حرمت

سيف قاضي زاده

          2 – 08 – 2023

            Nederland / هالند

***************************************